DICIONÁRIO DE EXPRESSÕES E FRASES LATINAS

Compilado por HENERIK KOCHER

Home - Introdução - Bibliografia - Abreviaturas

A  B  C  D  E  F  G  H  I  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  VZ

E1  E2  E3  E4  E5  E6  E7  E8

E8: 1401-1605

1401. Exeant omnes! Que todos saiam!

1402. Exeat! Que ele saia! (=Fórmula que autoriza alguém a ausentar-se).

1403. Exeat aula qui volet esse pius. [Seybold 112] Deixe a corte quem quiser permanecer honesto. O poder corrompe. Exeat aula qui vult esse pius: virtus et summa potestas non coëunt. [Lucano, Pharsalia 8.493] Deixe a corte aquele que quiser manter-se pio: virtude e grande poder não caminham juntos. VIDE: Exsulat pietas aulā. Virtus et summa potestas non coëunt.

1404. Executio iuris non habet iniuriam. [Jur / Broom 103] A execução da lei não causa dano. VIDE: Iuris executio non habet iniuriam.

1405. Executio iustitiae vim exigit coërcendi. [Jur] A execução da justiça exige o poder de obrigar.

1405a. Exedendum tibi quod intrivisti. Tens de comer o que moeste. Quem fez seu angu, que o coma. Quem pariu Mateus, que o embale. VIDE: Colo quod aptasti, ipsi tibi nendum est. Illi exedendum est, qui intrivit. Intrivisti, exedendum tibi. Tibi, quod intristi, exedendum. Tute hoc intristi, tibi omne est exedendum.

1405b. Exedunt animos maerores. Tristezas profundas arruínam os espíritos. VIDE: Aegritudines exedunt animos. Cura populatur artus. Sicut tinea comedit vestimentum, et sicut vermis rodit lignum, ita tristitia nocet cordi. Sollicitudines exedunt animos.

1406. Exegi monumentum aere perennius. [Horácio, Carmina 3.30.1] Ergui um monumento mais duradouro que o bronze.

1407. Exempla, magis quam verba, movent. [Rezende 1778] Os exemplos movem mais que as palavras. Exemplos farão mais que doutrina. Atos falam mais alto que palavras. Frei exemplo é o melhor pregador. Exempla quam verba malumus. Preferimos exemplos a palavras. Exempla plus faciunt quam praecepta. Exemplos fazem mais do que preceitos. VIDE: Brevis via per exempla, longa per praecepta. Claret amor factis; dulcia verba volant. Efficacior vox operis quam sermonis. Exempla prosunt magis quam praecepta. Exemplo melius quam verbo quidque docetur. Iter breve et efficax per exempla. Longum iter per praecepta, breve et efficax per exempla. Melius homines exemplis docentur. Magis movent exempla quam verba. Plus exempla movent quam verba. Praecepta ducunt, exempla trahunt. Prosunt magis exempla quam praecepta. Ut decuit, docuit, qui re sua verba probavit. Validiora sunt exempla quam verba. Verba docent, exempla trahunt. Verba movent, exempla trahunt. Verba sonant, exempla tonant.

1408. Exempla praecedant, praecepta sequantur. Que os exemplos precedam, que as regras venham depois. VIDE: Exempla prosunt magis quam praecepta.

1409. Exempla praesentia futuri periculi nos admonent. [Rezende 1779] Os exemplos atuais nos advertem do perigo futuro.

1410. Exempla prosunt magis quam praecepta. Exemplos são mais úteis que preceitos. Exemplos farão mais que doutrina. VIDE: Exempla, magis quam verba, movent. Prosunt magis exempla quam praecepta.

1410a. Exempla sunt odiosa. Exemplos são desagradáveis.

1411. Exemplar ad industriam virtutemque. [Cícero, De República 1.1] Modelo de atividade e de valor.

1412. Exempli causa. Por exemplo. Exempli gratia. VIDE: Verbi causa. Verbi gratia.

1413. Exemplis non est iudicandum, sed legibus. [Jur] Deve-se julgar pelas leis, não pelos precedentes. VIDE: Iudicandum est legibus, non exemplis. Iudex secundum allegata et probata partium, non autem secundum propriam conscientiam, iudicare debet. Iudicis est iudicare secundum allegata et probata. Legibus, non exemplis, est iudicandum. Non exemplis, sed legibus est iudicandum. Secundum allegata et probata iudex iudicare debet.

1414. Exemplo melius quam verbo quidque docetur. [Werner] Tudo se ensina melhor pelo exemplo que pela palavra. Mais vale exemplo que doutrina. Frei exemplo é o melhor pregador. VIDE: Exempla, magis quam verba, movent. Longum iter per praecepta, breve et efficax per exempla. Melius homines exemplis docentur. Magis movent exempla quam verba. Praecepta ducunt, exempla trahunt. Verba docent, exempla trahunt. Verba movent, exempla trahunt.

1415. Exemplo plus quam ratione vivimus. [Henderson 111] Vivemos mais pelo exemplo do que pela razão. Exemplos farão mais que doutrina.

1416. Exemplum autem datum de alto valde efficax est ad bonum, non minus quam ad malum. Um exemplo que vem do alto é extremamente eficaz para o bem, não menos do que para o mal.

1417. Exemplum Dei quisque est in imagine parva. [Manílio, Astronomica 4.895] Cada um de nós é em pequena escala uma imagem de Deus.

1418. Exemplum regis, vitae clientum. [Pereira 97] As vidas dos vassalos seguem o exemplo do rei. Assim como vive o rei, vivem os vassalos. Qual o rei, tal a grei. Exemplum regis ceteri imitati sunt. [Quinto Cúrcio, Historiae 5.6] Os demais imitaram o exemplo do rei. VIDE: Insequitur dominum fluxa caterva suum. In vulgus manant exempla regentum. Qualis rex, talis grex. Qualis rex, talis lex; qualis lex, talis grex. Regis ad exemplum totus componitur orbis.

1419. Exemptio ab expensis iudicialibus. [Jur] Isenção das despesas judiciais.

1420. Exequatur. [Jur / Black 720] Cumpra-se.

1421. Exercenda est facilitas et lenitudo animi. [Cícero, De Officiis 1.25] A afabilidade e a brandura devem ser praticadas.

1422. Exercendum est corpus ut oboedire possit rationi. Deve-se exercitar o corpo para que possa obedecer à razão. Exercendum corpus et ita afficiendum est, ut oboedire consilio rationique possit in exsequendis negotiis et in labore tolerando. [Cícero, De Officiis 1.79] Deve-se exercitar o corpo e adaptá-lo de tal maneira que possa obedecer ao pensamento e à razão para realizar as atividades e para suportar as dificuldades.

1423. Exercitatio artem parat. A prática cria a arte. Exercitatio artem paravit. [Tácito, Germania 24] O exercício fez nascer a arte.

1424. Exercitatio facit magistrum. A prática faz o mestre. O uso faz o mestre. A prática é a mestra de tudo. Exercitatio optimus est magister. [Richard Valpy, Delectus Sententiarum 9] A prática é o melhor mestre. Exercitatio optimus magister. VIDE: Assiduus usus uni rei deditus, et ingenium et artem saepe vincit. Magister artium usus. Magister optimus usus. Optimus rerum omnium magister est usus. Optimus rerum magister usus. Usus magister egregius. Usus omnium rerum optimus magister.

1425. Exercitatio ingenium et naturam saepe vincit. [Albertano da Brescia, Ars Loquendi 6.4] A prática muitas vezes vence a inteligência e a natureza.

1426. Exercitatio potest omnia. [Erasmo, Adagia 2.2.53] A prática tudo pode. A perseverança tudo alcança. Usa e serás mestre. VIDE: Domat atque subigit cuncta diligentia. Donat atque subigit omnia diligentia. Qui quaerit, invenit.

1427. Exercitium potestatis. [Jur] O exercício do poder.

1428. Exercitus labore proficit, otio consenescit. [Vegécio, Epitoma Rei Militaris 1.26] Com o trabalho o exército se fortalece; com o ócio, perde as forças. A ferrugem gasta mais do que o trabalho. VIDE: Ferrum quo non utimur obducitur robigine. Labore miles proficit, otio consenescit. Ferrum si exerceas, usu atteritur, si non exerceas, exeditur robigine. Ferrum cessans robigine sordet. Labore miles proficit, otio consenescit. Ut ferrum, si non utaris, obducitur robigine, sic animi vigor nisi negotiis tractandis exerceas.

1429. Exercitus sine duce est corpus sine spiritu. Um exército sem comandante é um corpo sem alma.

1430. Exercitus sine duce est magna sine capite bestia. Um exército sem comandante é uma grande fera sem cabeça.

1431. Exesa invenies scabra robigine pila. [Pereira 94] Encontrarás os pilões corroídos pela suja ferrugem. A ferrugem gasta o ferro. Exesa inveniet scabra robigine pila. [Virgílio, Georgica 1.495] Encontrará os pilões corroídos pela suja ferrugem.

1432. Exeunt. Saem. Exeunt omnes. Saem todos.

1433. Exi! Surge! Vade foras! [Carmina Burana, De Conflictu Vini et Aquae] Sai! Levanta! Cai fora! VIDE: Uxor, vade foras aut moribus utere nostris. Vade foras!

1434. Exige, dum dolet; post curam medicus olet. Cobra enquanto ele está doente: depois da cura o médico fede. Passado o perigo, se esquece o santo.

1435. Exigit et a statuis farinam. [Erasmo, Adagia 3.2.89] Até das estátuas ele exige farinha. VIDE: A mortuo tributum colligere. A mortuo tributum exigere. Et a mortuo tributum colligis. Statuis ab ipsis hic farinas exigit. Vel a defuncto vectigal aufert. Vel a mortuo tributum auferat.

1436. Exigo a me non ut optimis par sim, sed ut malis melior. [Sêneca, De Vita Beata 17] Eu não exijo de mim ser igual aos melhores, mas ser melhor que os maus.

1437. Exigua est virtus praestare silentia rebus, at contra gravis est culpa tacenda loqui. [Ovídio, Ars Amatoria 11.603] Guardar silêncio é escassa virtude, mas falar o que deveria ser silenciado é falta grave. VIDE: Eximia est virtus praestare silentia rebus. Est tempus quando nihil, est tempus quando aliquid, nullum tamen est tempus in quo dicenda sunt omnia.

1438. Exigua his tribuenda fides qui multa loquuntur. [Dionísio Catão 2.20] Deve-se atribuir escassa fé ao que fala muito. Quem muito fala, muito mente. VIDE: A multiloquio non abest peccatum. In multiloquio desunt mendacia raro. In multiloquio vix deesse mendacia. Mendacium semper in multiloquio. Multa verba, modica fides. Multiloqui mendaces. Multum loqui et verum dicere semper difficile est. Raro creditur homo qui plurima fatur.

1439. Exigua in tenebris etiam micat scintilla. Na escuridão, até a pequena fagulha brilha.

1440. Exigua manu. Com mão pequena. (=Com economia. Com poucos recursos).

1441. Exigua pars est vitae, qua vivimus. [Sêneca, De Brevitate Vitae 2.2] É pequena a parte da vida que realmente vivemos. Exigua vitae pars est, quam nos vivimus.

1442. Exigua res est ipsa iustitia. [Aristóteles / Erasmo, Adagia 2.1.67] A própria justiça é limitada.

1443. Exigui numero, sed bello vivida virtus. [Virgílio, Eneida 5.754] São poucos em número, mas sua coragem, na guerra, é impetuosa.

1443a. Exigui pisces magnis sunt piscibus esca. Peixes pequenos são isca para peixes grandes.

1444. Exiguis prodest annosa vetustas; grandibus accedunt tempore damna malis. [Ovídio, Tristia 5.2.11] Um longo espaço de tempo é salutar aos pequenos males, mas os grandes sofrimentos se agravam com o tempo.

1445. Exiguo enim conceditur misericordia; potentes autem potenter tormenta patientur. [Vulgata, Sabedoria 6.7] Aos pequenos será concedida misericórdia, mas os poderosos serão rigorosamente atormentados.

1446. Exiguum est ad legem bonum esse. [Sêneca, De Ira 2.28.2] É pouco ser bom de acordo com a lei. VIDE: Quam angusta innocentia est ad legem bonum esse!

1446a. Exiguum exiguae nidum decet esse volucri. [Obras Sueltas de Juan de Yriarte 5] A pequeno passarinho convém pequeno ninho. Pequeno passarinho, pequeno ninho. VIDE: Ex nido avem iudicamus. Nidus testatur ibi qualis avis dominatur. Parva avis, parvus nidus. Parva facit parvum nidum quaecumque volucris. Parvum parva decent. Pusillae aviculae construunt nidulos. Qualis avis, talis nidus.

1447. Exiguum malum, ingens bonum. [Erasmo, Adagia 2.5.65] Um pequeno mal é um grande bem. Mal pequenino, antes em mim do que em meu marido. Desgraça pouca é bobagem. Exiguum malum, ingens saepe bonum. VIDE: Esse solent magno damna minora bono. Parvum malum, magnum bonum. Pusillum malum, ingens bonum.

1448. Exiguum munus cum dat tibi pauper amicus, accipito laetus, et laudare memento. [Dionísio Catão, Disticha 1.20] Quando o amigo pobre te dá um modesto presente, recebe-o com alegria, e não te esqueças de elogiá-lo. Exiguum munus, at gratum. Dádiva pequena, mas agradável. VIDE: Munus exiguum, sed opportunum.

1449. Exiguum munus maioris est muneris hamus. [Emanuel Strauss, Dictionary of European Proverbs 856] O pequeno presente é um anzol para pescar um presente maior. Dá um ovo para ter um boi. VIDE: Gallinam dat, ut taurum recipiat. Ovum dat nulli nisi sit retributio pulli. Parva petit, ut magna ferat. Parva petit, ut magna recipiat. Pileum dat, ut pallium recipiat. Sua munera mittit cum hamo. Unum dabitis, et centuplum accipietis.

1450. Exiguum munus nemo contemnat amici; dat pira, dat poma, qui non habet altera dona. [Jakob Werner, Lateinische Sprichwörter 145] Ninguém despreze o modesto presente do amigo; quem não tem outra coisa para dar dá peras, dá maçãs. Tudo que vier é ganho. VIDE: Dat pira, dat poma, qui non habet alia dona.

1451. Exiguum natura desiderat. A natureza requer muito pouco. A natureza com pouco é contente. Exiguum natura desiderat, opinio immensum. [Sêneca, Epistulae Morales 16.8] A natureza requer muito pouco; a nossa expectativa deseja o infinito.

1452. Exiguum oboli pretium. [Erasmo, Adagia 3.5.54] O pequeno valor de um óbolo. Não vale um caracol. Não vale um bazaruco. VIDE: Alga vilior. Parvum oboli pretium.

1453. Exiguum satis est; cui multum, multa profundit. Ast inopem saturat providus ipse Deus. [Rezende 1792] O pouco é suficiente; quem tem muito, gasta muito. Por outro lado, Deus, que nos provê, sacia o pobre. O pouco basta, o muito se gasta; e a quem nada tem, Deus o mantém. VIDE: Inopem saturat providus ipse Deus.

1454. Exiguus ignis quantam silvam incendit! [Schottus, Adagialia Sacra 145] Um fogo pequeno abrasa um grande bosque! VIDE: A scintilla una augetur ignis. Ecce quantus ignis quam magnam silvam incendit! Scintilla, quamvis parva, magnum ignem excitat.

1455. Exiit, qui seminat, seminare semen suum. [Vulgata, Lucas 8.5] Saiu o que semeia, a semear o seu grão.

1456. Exilis nummus brevem parit missam. [Binder, Thesaurus 1034] Dinheiro pouco produz missa pequena. Pobre bispo, pobre serviço. Sem dinheiro de contado, não há soldado. Encomenda sem dinheiro fica no tinteiro. VIDE: Pro cupro cuprea missa habenda est. Quale pretium, tale sacrificium. Qualis pecunia, talis hostia. Si modicum valet aes, missae sunt pauca valentes.

1457. Eximia est virtus praestare silentia rebus. [Pereira 114] Guardar silêncio é uma virtude notável. O bem saber é calar, até ser tempo de falar. Quem calou venceu, e fez quanto quis. VIDE: Est et fideli tuta silentio merces. Exigua est virtus praestare silentia rebus, at contra gravis est culpa tacenda loqui. Sapiens est, qui tacere novit.

1458. Exinde ad praesentia tempora. Desde aquela época até os tempos atuais.

1459. Exire magnus e tugurio vir potest. [Rezende 1802] De uma choupana pode sair um grande homem. De ruim ninho também sai bom passarinho. VIDE: E tenue casa saepe vir magnus exit. Potest ex casa vir magnus exire. Potest ex casa vir magnus exire; potest et ex deformi humilique corpusculo formosus animus ac magnus.

1460. Existimare de principibus nemini fas est. A ninguém é permitido expressar opinião sobre os soberanos. Não digas mal de el-rei nem entre dentes, porque em toda parte tem parentes. VIDE: Adversus solem loqui. Adversus solem ne loquaris, ne videlicet incidas in periculum.

1461. Existimationem retine. [Dionísio Catão, Monosticha 38] Guarda tua reputação.

1462. Exit. Sai.

1463. Exitio alterius sapiens emendat suum. [Pereira 123] Pela ruína de outrem o sábio evita a sua. O tolo aprende à sua própria custa; o avisado, à custa do tolo. Tomar experiência em cabeça alheia. VIDE: Ex vitio alius sapiens emendat suum. Ex vitio alterius sapiens emendat suum. Qui sapit exitio alterius cavet atra pericla.

1464. Exitio est avidum mare nautis. [Horácio, Carmina 1.28.18] O mar voraz é a perda dos marinheiros.

1464a. Exitio multis fastus et ira fuit. Orgulho e ira foram a perda de muita gente.

1465. Exitum habere adversum. Ter má saída. Ter mau resultado. Ser mal sucedido.

1466. Exitum habere felicem. Ter boa saída. Ter bom resultado. Ser bem sucedido. Exitum habere secundum.

1467. Exitus acta probat. [Ovídio, Heroides 2.85] O resultado comprova as ações. O fim coroa a obra. Ao frigir dos ovos se verá. Pelo fruto conheço a árvore. Pela obra se conhece o obreiro. Exitus probabit. [Eiselein 47] O resultado confirmará. VIDE: A casu describe diem, non solis ab ortu. Clausula quando bona est, omnia tunc bona sunt. Ex eventu sciemus. Finem vitae exspecta. Finis coronat opus. Omnia tunc bona sunt, clausula quando bona. Quidquid contingat, finis postrema coronat. Si finis bonus est, totum bonum est. Totum laudatur, si finis laude beatur.

1468. Exitus in dubio est. [Ovídio, Fasti 2.781] O sucesso está sob risco.

1469. Exitus ostendit, quo mundi gloria tendit. [Binder, Thesaurus 1038] O resultado mostra para que lado vai a glória do mundo. O fim coroa a obra. A noite coroa o dia. No fim é que se cantam as glórias. VIDE: Ad partus ovium noscuntur pondera ventrum. Exitus acta probat. Laus in fine sonat, virtus in fine coronat.

1470. Exitus verba sequitur. O resultado sucede às palavras.

1471. Exorbitantiae in iure in consequentiam trahendae non sunt. [Jur] Exorbitâncias em direito não servem para tirar conseqüências.

1472. Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor. [Virgílio, Eneida 4.625] Que de meus ossos nasça o meu vingador. Exoriare aliquis ex ossibus mei sanguinis ultor. [Rezende 1816] Que de meus ossos nasça um vingador do meu sangue.

1473. Exoritur aliquod maius e magno malum. [Sêneca, Troades 428] De um grande sofrimento nasce outro ainda maior. Uma desgraça nunca vem só. VIDE: Abyssus abyssum invocat. Calamitas nulla sola. Fortuna obesse nulli contenta est semel. Malis mala succedunt.

1474. Exorna Spartam quam sortitus es. [Apostólio 11.49] Trata de valorizar a Esparta com que foste premiado. Aproveita a sorte favorável. VIDE: Spartam nactus es, hanc orna. Spartam nactus, hanc adorna. Spartam nactus es, hanc adorna. Spartam nactus es, hanc exorna. Spartam nactus es, illam orna. Spartam quam nactus es, exorna. Spartam quam nactus es, hanc orna. Spartam sortitus es, hanc orna. Spartam quisque suam fas est ornare. Quam nactus es Spartam adorna.

1475. Expansis manibus. Com as mãos estendidas. De braços abertos. Expansis manibus orabat ad Dominum. Orava ao Senhor com os braços abertos.

1476. Expedit cum amico occidi, quam cum inimico vivere. [Publílio Siro] Mais vale morrer com um amigo que viver com um inimigo.

1477. Expedit esse deos, et, ut expedit, esse putemus. [Ovídio, Ars Amatoria 1.635] É conveniente que haja deuses, e, como é conveniente, acreditemos que os há.

1478. Expedit infido non iterare fidem. [Gualterius Anglicus, Fabulae Aesopicae 30.10] Convém não confiar de novo em quem foi infiel. Quem faz uma vez, faz duas e três. VIDE: Aliquando qui lusit, iterum ludet.

1479. Expedit interdum sancita remittere legum, ne pereat, feritate mala, clementia regum. [Johannis Capgrave, Liber de Illustribus Henricis 51] Às vezes, convém relaxar os ditames da lei para que a clemência dos reis não pereça por causa da crueldade.

1480. Expedit reipublicae ne quis re sua male utatur. [Institutiones 1.8.2] É de interesse público que ninguém faça mau uso de seu patrimônio.

1481. Expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo. [Vulgata, João 11.50] Convém a vós que um único homem morra pelo povo.

1482. Expende Hannibalem: quot libras in duce summo invenies? [Juvenal, Satirae 10.147] Pesa Aníbal: quantas libras encontrarás no comandante supremo? Expende Hannibalem! Pesa Aníbal!

1483. Expendere omnes casus. Pesar todas as possibilidades.

1484. Expensae litis. [Jur / Black 724] As despesas do processo.

1485. Expergiscere, dies est. [S.Agostinho, De Civitate Dei 2.29.1] Levanta-te, já é dia.

1486. Experiendo magis quam discendo cognovi. [Cícero, Ad Familiares 1.7] Aprendi mais pela experiência do que pelo estudo. VIDE: Magis experiendo, quam discendo cognoscitur.

1487. Experientia docet. [Rezende 1823] A experiência ensina. A experiência é a mestra da vida. Mais se sabe por experiência que por aprender. Experientia docet et stultos. A experiência ensina até aos tolos. Experientia docet stultos. Experientia docuit. [Tácito, Historiae 5.6] A experiência ensinou. VIDE: Empta dolore docet experientia. Experiendo tamen magis quam discendo cognovi. Experientia praestantior arte. Magis experiendo, quam discendo cognoscitur. Nisi per te sapias, frustra sapientem audias.

1488. Experientia est magistra rerum. [DAPR 298] A experiência é a mestra das coisas. A experiência é a mãe das coisas. A experiência é a mestra da vida. Experientia est omnium magistra rerum. A experiência é a mestra de todas as coisas. Experientia est optima rerum magistra. A experiência é a melhor mesra das coisas. VIDE: Experientia rerum omnium mater est et magistra. Rerum magistra experientia est.

1488a. Experientia facit cautos. A experiência faz os cautos. A experiência gera desconfiança. VIDE: Expertus metuit. Facit experientia cautos. Longius insidias curva videbit anus. Longius insidias cerva videbit anus. Malorum experientia facit cautos et prudentes. Nocumentum, documentum. Piscator ictus sapiet.

1489. Experientia in anima nobili. Uma experiência num ser nobre. (=Uma experiência médica feita num ser humano).

1490. Experientia in anima vili. Uma experiência numa vida sem valor. (=Uma experiência médica feita em ser, na época, considerado inferior, como um animal ou um mendigo). Experientia in corpore vili. VIDE: Experimentum in anima vili. Periculum in anima vili.

1491. Experientia in homine sano. Uma experiência médica feita em homem são.

1492. Experientia magistra stultorum. A experiência é a mestra dos tolos. O tolo aprende à sua custa, e o sabido à custa do tolo. VIDE: Eventus stultorum magister est. Experientia stultorum magistra.

1493. Experientia praestantior arte. [Epígrafe de Fábula de Fedro 3.3 / Rezende 1824] Mais vale experiência do que ciência. Mais fazem os anos que os livros. VIDE: In omnibus fere minus valent praecepta quam experimenta. Usus est optimus magister. Usus magister egregius.

1494. Experientia rerum omnium mater est et magistra. [Rezende 1825] A experiência é mãe e mestra de todas as coisas. A experiência é a mãe das coisas. A experiência é a mestra da vida. Experientia rerum magistra. [Grynaeus 231] A experiência é a mestra das coisas. VIDE: Experientia est omnium magistra rerum. Rerum magistra experientia est.

1495. Experientia stultorum magistra. [Erasmo; De Utilitate Colloquiorum / CODP 88] A experiência é a mestra dos tolos. O tolo aprende à sua custa, e o sabido à custa do tolo. Experientia stultorum magistra; prudentia sapientum. A experiência é a mestra dos tolos; a prudência, dos inteligentes. VIDE: Eventus stultorum magister est. Experientia magistra stultorum.

1496. Experimento nihil certius. [L.Culmann, Sententiae Pueriles 5] Não há nada mais seguro que a prova pela experimentação.

1497. Experimentum crucis. Uma experiência crucial. Uma vivência decisiva. Experientia crucis.

1498. Experimentum in anima vili. Uma experiência numa vida sem valor. (=Uma experiência médica feita feita num ser na época considerado inferior, como um animal ou um mendigo). VIDE: Experientia in corpore vili. Experientia in anima vili. Periculum in anima vili.

1499. Experiundo scies. [Terêncio, Heauton Timorumenos 331] Saberás por experiência. Experiendo scies.

1500. Experta est linguas auris iniqua malas. [Pereira 119] O ouvido iníquo provou línguas más. Quem escuta, de si ouve. VIDE: Non vis esse iracundus? ne sis curiosus. Qui malignos sermones inquirit, se ipse inquietat. Qui investigator est malorum, opprimetur ab eis. Qui nimis inquirit, multa pericla subit.

1501. Expertique senes capiuntur raro volucres. [Bebel, Proverbia Germanica 51] Passarinhos velhos e experientes raramente são apanhados. Macaco velho não trepa em galho seco. VIDE: Annosa vulpes haud capitur laqueo.

1502. Experto credas: si perbene ungitur axis, inceptum cito tunc continuatur iter. [Weinreiter 100] Confia em quem tem experiência: se o eixo é perfeitamente lubrificado, sem demora se percorre o caminho iniciado. Quem seu carro unta seus bois ajuda. Quem unta, amolenta. VIDE: Si non ungitur axis, tardius inceptum continuatur iter.

1503. Experto crede: aliquid amplius in silvis invenies quam in libris. Ligna et lapides docebunt te quod a magistris audire non possis. [S.Bernardo de Clairvaux / Bernardes, Nova Floresta 5.334] Confia em quem sabe: tu encontrarás coisa maior nos bosques do que nos livros. Árvores e pedras te ensinarão o que não poderás ouvir de professores.

1504. Experto crede Roberto. [Antoine d’Arena / DCFE 589] Confia no Roberto, ele é experiente. Não há melhor cirurgião que o bem acutilado. Experto crede Ruperto. [Binder, Thesaurus 1041] VIDE: Quam subito, quam certo, experto crede Roberto.

1505. Experto credite. [Virgílio, Eneida 11.283] Confiai em mim, que tenho experiência.

1506. Expertus dico: nemo est in amore fidelis: formosam raro non sibi quisque petit. [Propércio, Elegiae 2.34.3] Afirmo por experiência: ninguém é fiel no amor; raramente alguém não deseja para si a mulher formosa.

1507. Expertus loquor. [Sêneca, Thyestes 453] Falo por experiência. Expertus dico. VIDE: Doctus dico. Non doctus dico, sed expertus.

1508. Expertus metuit. [Horácio, Epistulae 1.18.87] Quem tem experiência, tem medo. Quem sabe, sabe. VIDE: Empta dolore docet experientia. Facit experientia cautos.

1509. Expertus novit. Quem passou por isso, sabe. Quem sofreu, aprendeu.

1510. Expertus testis locupletissimus. [Gaal 1577] A testemunha que viveu o fato é a que merece mais fé. VIDE: Experto crede Roberto.

1511. Expetendae opes, ut dignis largiamur. Devemos buscar riqueza para prodigalizarmos aos que merecem.

1512. Expetit poenas iratus ab alio, a se ipso exigit. [Publílio Siro] O homem encolerizado exige punição para o outro, mas dispensa a punição de si mesmo.

1513. Expetuntur autem divitiae cum ad usus vitae necessarios, tum ad perfruendas voluptates. [Cícero, De Officiis 1.8] Deseja-se a riqueza tanto para as necessidades da vida como para fruir dos prazeres.

1514. Expetuntur voluptates, ut gaudeas, valetudo, ut dolore careas. [Cícero, De Amicitia 22] Desejam-se prazeres para se ter alegria; e saúde, para não se ter dor.

1515. Expilatores sunt atrociores fures. [Digesta 47.18.1.1] Os salteadores são os ladrões mais violentos.

1516. Expletur lacrimis egeriturque dolor. [Ovídio, Tristia 4.3.37] A dor se dissolve em lágrimas e encontra alívio.

1517. Explicit. Acabou-se.

1518. Exploranda est veritas multum, prius quam stulta prave iudicet sententia. [Fedro, Fabulae 3.10.5] É melhor examinar escrupulosamente a verdade, antes de julgar tola e erradamente.

1519. Explorandus amicus, antequam committas arcanum. [Rezende 1827] O amigo deve ser provado antes que lhe confies um segredo.

1520. Explorant adversa viros. [Sílio Itálico, Punica 4.603] A adversidade prova os homens. É na luta que se conhecem os heróis. VIDE: Gubernatorem in tempestate intellegas, in acie militem. In tempestate cognoscitur gubernator. Medicus in desperatione, gubernator in tempestate cognoscitur. Militis cuiuslibet fortitudo non agnoscitur nisi in bello. Non cognoscitur audacia nisi in bello. Ostendunt adversa virum, felicia celant. Qualis sit quilibet pastor, lupus adveniens indicat.

1521. Expressio unius est exclusio alterius. [Jur / Broom 504] A indicação de um é a exclusão do outro. Expressio unius personae est exclusio alterius. [Black 727] A menção de uma pessoa é a exclusão de outra. VIDE: Enumeratio unius est exclusio alterius. Expressum facit cessare tacitum.

1522. Expressis verbis. Em palavras categóricas. Textualmente.

1523. Expressum dicitur illud, quod subintellegitur a iure. [Jur] Considera-se expresso o que é subentendido pela lei.

1524. Expressum facit cessare tacitum. [Jur / Broom 464] O que está expresso faz cessar o que está subentendido. VIDE: Expressio unius est exclusio alterius. Semper expressum cessare facit tacitum.

1525. Expressum ubi requiritur non sufficit tacitum, neque praesumptum. [Jur] Onde se exige o expresso, não basta o tácito nem o presumido.

1526. Expulsa nube, serenus fit saepe dies. [Medina 645] Dissipada a nuvem, o dia fica sereno. Depois da tempestade, vem a bonança. VIDE: Blandi post nubila soles. Eveniunt homini post luctus gaudia saepe.

1527. Expulsis piratis restituta commercia. [Divisa das Baamas] Expulsos os piratas, restaurado o comércio.

1528. Exsequatur. [Jur] Que a coisa tenha prosseguimento. Cumpra-se.

1529. Exsicca lacrimas, et maeroris vestigia dele, pulcherrima, nam prope est qui liberabit te de carcere impiorum, qui, percutiens malignantes, in ore gladii perdet eos, et vineam suam aliis locabit agricolis, qui fructum iustitiae reddant in tempore messis. [Dante, Epistulae 5.6] Enxuga as lágrimas e apaga os sinais de tristeza, ó bela, pois próximo está quem te libertará do cárcere dos ímpios, quem, ferindo os malvados, os destruirá com a ponta da espada, e entregará sua vinha a outros camponeses, que entregarão o fruto da justiça na época da colheita.

1530. Exsilia, tormenta, bella, morbos, naufragia meditare, ut nullo sis malo tiro. [Sêneca, Epistulae Morales 91.8, adaptado / Rezende 1843] Medita nos exílios, suplícios, guerras, doenças, naufrágios, para que não sejas inexperiente de nenhum mal.

1531. Exsiliat reliqua fore clausa questibus una. [DAPR 559] Fechada uma porta, abre-se outra para as queixas. Nunca Deus fecha uma porta que não abra outra.

1531a. Exsilium est illic, ubi quis parum commode vivit. O exílio fica lá onde a pessoa vive com pouca comodidade.

1532. Exsilium est patriae privatio, natalis soli mutatio, legum nativarum amissio. [Jur / Coke / Black 722] Exílio é a privação da pátria, mudança do solo natal, perda das leis nativas.

1533. Exsilium multos honestat. [L.Culmann, Sententiae Pueriles 5] O exílio dignifica muitas pessoas.

1534. Exsilium non supplicium est, sed perfugium portusque suplicii. [Cícero, Pro Caecina 100] O exílio não é um suplício, mas um refúgio e uma segurança contra o suplício.

1535. Exsilium patitur, patriae qui se denegat. [Publílio Siro] É um exilado quem nega seu auxílio à pátria.

1536. Exsilium vita est. [Victor Hugo / Stevenson 721] A vida é um exílio.

1537. Exspecta Dominum, viriliter age, et confortetur cor tuum, et sustine Dominum. [Vulgata, Salmos 26.14] Espera ao Senhor, porta-te varonilmente, e fortifique-se o teu coração; e está firme esperando ao Senhor.

1537a. Exspecta paulisper. Espera um pouco.

1538. Exspectat bos aliquando herbam. [Erasmo, Adagia 3.4.80] O boi espera receber capim. (=Diz-se de quem espera recompensa de seu esforço). Exspecta, bos, olim herba. [A.Arthaber, Dizionario 66] Espera, boi, que o capim qualquer hora virá. Enquanto o capim cresce, o cavalo morre.

1538a. Exspectatione futuri perdimus praesentia. Com a espera do futuro, perdemos o presente.

1539. Exspectavimus pacem, et non erat bonum; tempus medellae, et ecce formido. [Vulgata, Jeremias 8.15] Esperávamos a paz, e este bem não chegava; o tempo da medicina, e eis que só havia temor. Exspectavimus pacem, et non est bonum; et tempus curationis, et ecce turbatio. [Vulgata, Jeremias 14.19] Esperávamos a paz, e não temos nenhum bem; o tempo da cura, e eis-nos todos em perturbação. VIDE: Diximus pax, et non est pax; promisimus bona, et ecce turbatio.

1540. Exspectes et sustineas. [Marcial, Epigrammata 9.3.13] Espera e suporta.

1541. Exstant recte factis praemia. [Cícero, De Natura Deorum 3.85, adaptado] As compensações superam as ações.

1542. Exstincta lucerna omnis mulier eadem. [Binder, Thesaurus 1044] Com a lanterna apagada toda mulher é igual. No escuro tanto vale a rainha como a negra da cozinha. Exstincta lucerna omnes catti pares. [Adagia Quaedam Ac Carmina Magis Obvia 7] Apagada a lanterna, todos os gatos são iguais. À noite todos os gatos são pardos. VIDE: A femina, nil femina ulla discrepat. Absente luce feminae cunctae pares. Lucerna sublata nihil discriminis inter mulieres. Lucerna sublata, nihil discriminis. Omnis enim mulier sublata lucerna eadem est. Sublata lucerna, nihil interest inter mulieres. Sublata lucerna, nihil discriminis est inter mulieres. Sublata lucerna, omnes mulieres aequales sunt.

1543. Exstincta lucerna unus omnium rerum color. [V.Weinreiter, Sprichwörtern 72] Com a lanterna apagada, é uma só a cor de todas as coisas. À noite todos os gatos são pardos.

1544. Exstinctae potius amicitiae quam oppressae. [Cícero, De Amicitia 78] É melhor amizade desfeita que constrangida.

1545. Exstinctus amabitur idem. [Horácio, Epistulae 2.1.15] Morto, ele será amado do mesmo modo.

1546. Exstingui homini suo tempore optabile est. [Cícero, De Senectute 85] É desejável para o homem morrer na hora certa.

1547. Exstinguitur crimen mortalitate. [Ulpiano, Digesta 48.4.11] Com a morte se extingue o delito.

1548. Exsul, ubi ei nusquam domus est, sine sepulcro est mortuus. [Publílio Siro] O exilado que não tem abrigo em lugar nenhum é um morto sem túmulo. Exsulanti ubi nusquam domus est, sine sepulcro est mortuus. VIDE: Cui nusquam domus est, sine sepulcro est mortuus.

1549. Exsulat pietas aulā. O sentimento de dever está proscrito da corte. O poder corrompe. VIDE: Exeat aula qui vult esse pius. Exeat aula qui vult esse pius: virtus et summa potestas non coëunt.

1550. Exsultat levitate puer, gravitate senectus. [Binder, Thesaurus 1053] O jovem exulta com a futilidade; o velho, com a seriedade.

1551. Exsultatio viri est longaevitas. [Vulgata, Eclesiástico 30.23] A alegria do homem prolonga sua vida.

1552. Exsultet quae genuit te. [Vulgata, Provérbios 23.25] Exulte a que te deu à luz.

1553. Exsurgat Deus, et dissipentur inimici eius. [Vulgata, Salmos 67.2] Levante-se Deus, e sejam dispersos os seus inimigos. (=Inscrição em moeda inglesa).

1554. Exsurget pura, qui valiturus, aqua. [Medina 584] Quem vai ter saúde, se anima até com água pura. A quem é de vida, a água é medicina.

1555. Extenuant vigiles corpus miserabile curae. [Ovídio, Metamorphoses 3.396] As preocupações enfraquecem o pobre corpo.

1556. Exterior superfluitas interioris vanitatis indicium est. [S.Bernardo de Clairvaux, Apologia Ad Guillelmum Sancti-Theoderici Abbatem 26] A exuberância exterior indica a frivolidade interior. Por fora, muita farofa; por dentro, não tem miolo.

1557. Exteriora acta indicant interiora animi secreta. [Bouvier, Law Dictionary] Os atos revelam as intenções ocultas.

1558. Externus timor, maximum concordiae vinculum. [Tito Lívio, Ab Urbe Condita 2.39] O medo do perigo que vem de fora é o maior vínculo da concórdia. Externus hostis maximum est in urbe concordiae vinculum. [Busarello 282] O perigo do inimigo externo é vínculo muito grande de concórdia na cidade.

1559. Extra calcem decurrit. Saiu fora do caminho. (=Saiu do assunto). Extra calcem sermo decurrens lecturo fastidium fert. [Amiano Marcelino, Historia 1.14, adaptado] A exposição que sai do assunto cansa quem vai lê-la.

1560. Extra cantionem. [Erasmo, Adagia 2.2.47] Fora do tom. (=Diz-se de afirmação que não tem a ver com a questão tratada). VIDE: Nihil ad carmen. Nihil ad verbum. Praeter cantilenam.

1561. Extra chorum saltare. [Erasmo, Adagia 2.6.67] Dançar fora do ritmo. Lançar o pé além da mão. Dizer uma coisa por outra.

1562. Extra commercium. [Jur] Fora do comércio. Que não pode ser comercializado.

1563. Extra consuetudinem. [Digesta 19.2.15.2] Fora do costume. Extraordinariamente. VIDE: Extra ordinem. Praeter solitum.

1564. Extra continentia urbis. [Jur / Black 9] Fora dos limites da cidade.

1565. Extra Ecclesiam nulla salus. [S.Cipriano, Epistulae 73.21] Fora da Igreja não há salvação. VIDE: Nemini salus esse nisi in Ecclesia potest. Salus extra Ecclesiam non est.

1566. Extra fortunam est quidquid donatur amicis; quas dederis, solas semper habebis opes. [Marcial, Epigrammata 5.42.7] Está fora do alcance da sorte tudo que deres aos amigos; só terás para sempre os bens que doares.

1567. Extra hypocritae aurati, interius lutei. [Hugo Cardeal / Bernardes, Nova Floresta 5.228] Por fora, os hipócritas são de ouro, por dentro, de lama.

1568. Extra iaculum es. [Manúcio, Adagia 111] Estás fora do alcance do dardo. De boa escapaste. VIDE: Extra lutum pedes habes.

1569. Extra iocum. [Cícero, Ad Familiares 7.16] Fora de brincadeira. VIDE: Amoto ludo. Omissis iocis. Remoto ioco. Ioco remoto.

1570. Extra legem. [Jur / Black 732] Fora da proteção da lei.

1571. Extra legem positus est civiliter mortuus. [Jur / Black 732] Quem é colocado fora da lei é um morto para a sociedade.

1572. Extra lutum pedes habes. [Apostólio 8.5] Estás com os pés fora do lodo. (=Estás em segurança) De boa escapaste. Tiraste o pé do lodo. VIDE: Extra iaculum es.

1573. Extra muros. [Codex Iustiniani 11.55.1] Fora das muralhas. Fora dos limites da cidade. Extra moenia urbis. [Codex Theodosiani 16.5.29] Fora das muralhas da cidade.

1574. Extra Noae arcam non est salus. [Grynaeus 633] Fora da arca de Noé não há salvação.

1575. Extra omnes! Todos fora! Saiam todos!

1576. Extra ordinem. Fora da ordem. Contra o costume. Irregularmente. VIDE: Extra consuetudinem.

1577. Extra pecuniam non est vita. Fora do dinheiro não há vida. Sem dinheiro, tudo é vão. Extra pecuniam nulla salus. Fora do dinheiro não há salvação. VIDE: Absque argento omnia vana.

1578. Extra periculum ferox. [Manúcio, Adagia 964] É valente quando está longe do perigo.

1579. Extra petita. [Jur] Além do solicitado. (=Sentença que concede o que não constitui objeto do pedido).

1580. Extra publicam viam ne deflectas. [Grynaeus 116] Não te afastes da estrada real. Ir pela estrada real. Ir pelo caminho das carretas. Andar por onde anda a raposa. VIDE: Extra viam publicam ne ingrediaris. Extra viam publicam non deflectas.

1581. Extra scopum iaculare. [John Ray, English Proverbs 137] Errar o alvo. VIDE: Aberrare a scopo.

1582. Extra telorum iactum sedere. [Apostólio 8.64] Estar fora do alcance dos dardos. Segura está a mercadoria. Extra telorum ictum esse. [Pereira 121] Extra teli iactum esse. [Schottus, Adagia 68] Estar fora do alcance do dardo. Extra teli iactum quiesce. [Schottus, Adagia 214] Fica fora do alcance do dardo. Não metas a mão onde te fiquem as unhas. VIDE: A periculosis negotiis abstinendum.

1583. Extra tempora. Fora do tempo. Fora da época. Extra tempus.

1584. Extra territorium. [Jur / Black 732] Fora do território. Fora dos limites do estado. Fora da jurisdição.

1585. Extra Troiam et intra peccatur. Peca-se tanto fora de Tróia quanto dentro. Cá e lá más fadas há. Em toda parte há um pedaço de mau caminho. VIDE: Iliacos intra muros peccatur et extra. Intra muros peccatur et extra. Non est regio, quae verminibus careat. Quoquo te vertas, omnia plena malis. Regnant qualibet urbe lupi. Undique enim ad inferos tantundem viae est.

1586. Extra universitatem non est vita. [Melanchton, De Laude Vitae Scholasticae] Fora da universidade não existe vida.

1587. Extra urbem. Fora da cidade. Extra Urbem. Fora de Roma.

1588. Extra viam publicam ne ingrediaris. [Manúcio, Adagia 22] Não te afastes da estrada real. Ir pela estrada real. Ir pelo caminho das carretas. Andar por onde anda a raposa. Extra viam non deflectas publicam. [Binder, Thesaurus 1051] Extra viam publicam non gradiendum. VIDE: Extra publicam viam ne deflectas.

1589. Extractis bobus stabulum sero reparatur. [Samuel Singer, Thesaurus Proverbiorum Medii Aevi 100] Roubados os bois, é tarde para consertar o estábulo. Casa roubada, trancas à porta. VIDE: Accepto claudenda est ianua damno. Claudit eques stabulum, cum latro cepit equum. Grege amisso, septa claudere. Post furtum stabulum sero reparatur. Sero paras stabulum taurum iam fure trahente. Sero subtractis reparas praesaepe caballis.

1590. Extrahit a clausa merx vilior aera crumena. [Pereira 110] Mercadoria barata arranca dinheiro da bolsa fechada. Mercadoria barata, roubo das bolsas. O barato sai caro. VIDE: Nihil prodest improbam mercem emere. Qui nimium vili studet emere, semper merces vitiosas emit.

1590a. Extraordinarius reus. [Cícero, Ad Familiares 8.8.1] Réu extraordinário.

1591. Extrema aestate. No fim do verão.

1592. Extrema frequenter una habitant. Os extremos com freqüência moram juntos. Os extremos se tocam. VIDE: Extremitates, aequalitates. Nimietates, aequalitates.

1593. Extrema gaudii luctus occupat. [Vulgata, Provérbios 14.13] A tristeza ocupa os extremos da alegria. O riso está perto do pranto. O dia do prazer é a véspera do pesar. VIDE: Dolor voluptatis comes. Gaudia post luctus veniunt, post gaudia luctus. Gaudii comes maeror. Ita diis est placitum, voluptatem ut maeror comes consequatur. Risus profundior lacrimas parit. Voluptatem maeror sequitur. Voluptatem ut maeror comes consequatur. Voluptatis comes maeror.

1594. Extrema omnia sunt vitiosa. [Rezende 1855] Todos os excessos são maus. Tudo que é de mais prejudica. VIDE: Ex duobus contrariis, fit medium optimum. Extrema sunt vitiosa.

1595. Extrema remedia primo nemo tentavit loco. Ninguém tentou remédios desesperados em primeiro lugar. Extrema primo nemo tentavit loco. [Sêneca, Agamemnon 153]

1596. Extrema semper de ante factis iudicant. [Publílio Siro] Nossas ações mais recentes sempre revelam nosso passado. Extrema semper de ante factis indicant.

1597. Extrema sunt vitiosa. [Binder, Thesaurus 1052] Os excessos são maus. Tudo que é de mais prejudica. VIDE: Extrema omnia sunt vitiosa.

1598. Extremae est dementiae discere dediscenda. [Erasmo, De Ratione Studii] É de extrema loucura aprender o que tem de ser desaprendido.

1599. Extremis malis, extrema remedia. [Henderson 114] Para grandes males, grandes remédios. Extremis morbis extrema remedia adhibenda sunt. A males extremos devem ser dados remédios extremos. Extremis morbis extrema exquisita remedia optima sunt. [Hipócrates / Rezende 1856] Para os males extremos, os remédios extremos são os melhores. VIDE: Ad extremos morbos, extrema remedia exquisita optima. Amara bilis amaris pharmacis proluitur

1600. Extremitates, aequalitates. [DAPR 300] Extremidades, igualdades. Os extremos se tocam. VIDE: Contrarium contrario amicissimum. Extrema frequenter una habitant. Nimietates, aequalitates.

1601. Extremum diem semper adesse putes. [Grynaeus 611] Pensa sempre que chegou o último dia. VIDE: Si sapis, utaris totis diebus extremumque tibi semper adesse putes.

1602. Extremum diem primus tulit. [Sílio Itálico, Punica 5.135] O primeiro dia de nossa vida já traz consigo o último.

1603. Extremum occupet scabies. [Erasmo, Adagia 4.4.3] Que a sarna pegue o último. Ruim seja por quem ficar. VIDE: Occupet extremum scabies.

1604. Extremus actus abest. [Albertatius 442] Falta a última demão.

1605. Exuit personam iudicis, quisquis amici induit. [Adaptado de Cícero, De Officiis 3.43] Quem veste a personalidade de amigo, despe a de juiz.

Ao TOPO