PROVÉRBIOS ESPANHÓIS E LATINOS*

PÁGINA DOS PROVÉRBIOS

A  B  C  D  E  F  G  H  I  J  L  M  N  O  P  Q  R  S  T  U  V  Y  Z

A

A barato lo metes todo.
Caelum cum terra misces.

A barba del necio aprenden todos a rapar.
A barba stolidi discunt tondere novelli.
A barba stulti discit tonsor.

A buen amigo le prueba el peligro.
Amicus certus in re incerta cernitur.

A buen bocado, buen grito.
Ne quaere mollia, ne tibi contingant dura.
Difficilia quae pulchra.
Pyraustae gaudes gaudium.

A buen callar llaman Sancho.
Multis lingua nocet, nocuere silentia nulli.

A buen entendedor, pocas palabras.
Est satis, atque superest verbum sapientibus unum.
Sapienti pauca.
Intelligenti pauca.

A buen hambre no hay pan malo.
Optimum condimentum est fames.

A buen pedidor, buen tenedor.
Quaerenti multum, reddatur blanda repulsa.

A buen santo lo encomiendas.
Plenum montano credis ovile lupo.
Ovem lupo commisisti.

A buey viejo no le cates abrigo.
Bos senior caute consulit ipse sibi.

A burlas, ni a veras, con tu amo no partas peras.
Fuge procul a viro maiore.

A caballo dado no le miren el diente.
Equi donati dentes non inspiciuntur.
Si quis dat mannos, ne quaere in dentibus annos.

A caballo nuevo, caballero viejo.
Antiquus pullum scandere novit eques.

A cabo de cien años todos seremos calvos.
Post annos centum fugient discrimina vitae.

A cada necio agrada su porrada.
Cuilibet fatuo placet sua clava.

A cada puerco le viene su San Martin.
Omnium rerum vicissitudo est.
Stat sua cuique dies.
Mors sua quemque manet.
Certa quidem finis vitae mortalibus adstat.
Stat sua cuique sui Martini tempore caedes.

A carne de lobo, diente de perro.
Dente lupos duros canis impiger urget.

A casa de tu tia, mas no cada dia.
Dulcem amitam cultor ne quotidianus adito.

A cautelas, cautelas mayores.
Iudice me, fraus est concessa, repellere fraudem.

A chico pajarillo, chico nidillo.
Parvum parva decent.

A diestro y siniestro.
Temere et inconsulte.

A Dios rogando, y con el mazo dando.
Dii facientes adiuvant.
Cum Minerva manum quoque move.

A Dios y a ventura.
Deo et fortunae me committo.
Iaculare sine scopo.

A do sacan y no pon, presto llegan al hondón.
Semper enim refice, aut ne post amissa requiras.

A donde irá el buey que no are?
Ubique est labor.

A dos pardales en un espiga nunca hay liga.
Canes socium in culina nullum amant.

A falta de hombres buenos le hicieron alcalde.
Est hominum penuria tanta bonorum, ut non miremur te modo iura dare.

A falta de pan buenas son tortas.
Bona est offa post panem.

A gran salto, gran quebranto. / A gran subida, gran caida.
Magnus ex alto culmine lapsus.
Ex alto magna ruína venit.
Quidquid in altum fortuna tollit ruitura levat.

A hechores y encubridores pena por igual.
Agentes et consentientes pari poena puniendi.

A hilar y coser gane su vida la mujer.
Nendo et texendo, vitam sibi femina quaerat.

A la borracha pasas.
Canis das paleas, asino ossa.

A la hambre non hay pan malo.
Ieiunus stomachu raro vulgaria temnit.
Nihil contemnit esuriens.

A la muerte no hay cosa fuerte.
Nec vis Herculea fatum evitabit acerbum.
Mors sola fatetur quantula sint hominum corpuscula.

A la res vieja aliviarla la reja.
Senibus labores corporis sunt minuendi.

A la vejez cabellos de pez.
Comam dum tingis iuvenem te fingere tentas.
Mentiris iuvenem tinctis, Lentine, capillis.
Anus bacchatur.

A la vejez viruelas.
Seni choreas.

A lo hecho no hay remedio.
Semel emissum volat irrevocabile verbum.
Feras, non culpes, quod vitari non potest.
Revocari praeterita non possunt.

A mal abad mal monacillo.
Par pari referre.

A más prisa más vagar.
Festina lente.
Canis festinans caecos parit catulos.

A mata caballo.
Praecipite animo.

A mi no puedo, y a mis comadres hilo.
Capram portare non possum, et imponitis bovem.

A mi padre llamaron hogaza, y yo me muero de hambre.
Quis patrem laudet, nisi proles laudis inanis.

A moro muerto gran lanzada.
Mortuo leoni lepores insultant.
Arbore detecta quivis ligna colligit.

A muertos y a idos, pocos amigos.
Quantum oculis, animo tam procul ibit amor.
Quod fugit ex oculis, mentis ab arce fugit.
Tepet in remotos benevolencia.

A mula vieja cabezadas nuevas.
Mula senex fulvis ornatur saepe lupatis.

A otra puerta, que esta no está abierta.
Alios adito penates.

A otro perro con ese hueso.
Os rosum rodere non possum.
Aliam quercum excute.

A palabras locas, orejas sordas.
Ne moveant animos frivola verba tuos.

A pan duro, diente agudo.
Símiles habent labra lactucas.

A pedir de boca.
Omnia ex sententia cedunt.

A perro viejo no hay tus tus.
Seni verba dare difficile est.

A quien Dios castiga, de juicio le priva.
Stultum facit fortuna quem vult perdere.

A quien Dios se la diere, san Pedro se la bendiga.
Quod cuique obtigit, id quisque teneat.

A quien es de vida, el agua le es medicina.
Exsurget pura, qui valiturus aqua.

A quien le dan no escoge.
Nunquam sponte legit mutua qui recipit.
Cui res donatur, optio nulla datur.
Non oportet equi dentes inspicere donati.

A quien le duele la muela, échela fuera.
Qui dolore premitur, remedium quaerat.

A quien mucho tememos, muerto le queremos.
Quem metuit quisque, periisse cupit.

A quien no le sobra pan, no crie can.
Te ipsum non alens, canes alis.

A río revuelto, ganancia de pescadores.
Est captu facilis turbatus piscis in undis.
Atra in nebula venatur lupus.

A ti te lo digo, hiejuela; entiéndelo, tú mi nuera.
Quid tibi dico, ceteris ita dico.

A troche moche
Temere et inconsulte.

A un ruin, otro ruin.
Balbus balbum rectius intellegit.

A un ruin, ruin y medio.
Cum parco fueris iusta ratione triparcus.

A un traidor dos alevosos.
Clavum clavo pellere.
Unius est fraude fraus opponenda duorum.

Abajanse los adarves y alzanse los muladares.
Sursum versus sacrorum fluminum feruntur fontes.
Sublimes cecidere aulae, stabula ínfima surgunt.

Abril y mayo, llave de todo el año.
Annus producit, non ager.

Acertar errando.
Certum ad errore.

Achaques al viernes por no le ayunar. / Achaques al viernes por comer carne.
Labori aegritudinem praetendit.

Acusáronle porque pisó el sol.
De asini prospectu incusatio est.

Adónde irá el buey que no are?
Quoquo te vertas, omnia plena malis.

Adonde las dan las toman.
Caedimus, inque vicem praebemus cura sagittis.
Sphaeram inter se reddere.

Adonde no está el dueño, está el duelo.
Res male dilabitur, quae conspectu domini caret.

Adonde te quieren mucho, no entres a menudo.
Gratior hoc fueris, quo minus ipse frequens.

Adular por su provecho.
Ficum cupit.

Afición ciega razón.
Quae minime sunt pulchra, ea pulchra videntur amanti.
Suum cuique pulchrum.

Agosto y vendimia no es cada dia.
Ipsa dies quandoque parens, quandoque noverca est.
Non semper erit aestas.

Agua passada no muele molino.
Praeteritis fruges non mola frangit aquis.

Ahi le duele.
Id illum mordet.

Ahi me las den todas.
In capita inimicorum haec habeant.

Al arca abierta el justo peca.
Omnes licentia sumus deteriores.
Oblata occasione, vel iustus peccat.

Al asno muerto la cebada al rabo.
Nihil iuvat amisso claudere saepia grege.
Post bellum auxilium.

Al buen callar llaman Sancho.
Tutum silentii praemium.
Tacendo non incurritur periculum.

Al buen viejo Pater noster, y buen vino.
Viro seni maxillae, baculus, et vinum.

Al buey por el cuerno, y al hombre por la palabra.
Cornu bos capitur, verbo ligatur homo.

Al descuidado no le favorece la ley.
Vigilantibus, et non dormientibus, iura subveniunt.

Al enhornar se tuerce el pan.
Pharmaca nascenti sunt adhibenda malo.

Al espantado su sombra le basta.
Umbram suam metuit.

Al fin se canta la gloria.
Quidquid contingat, finis postrema coronat.
Exitus acta probat.

Al frayle, como te faz, fayle.
Par pari referre.

Al freir de los huevos lo vereis.
Res indicabit.
Exitus acta probat.

Al hambre no hay pan malo.
Ieiunus stomachus raro vulgaria temnit.

Al hombre bueno, no le busquen abolengo.
Virtus sola nobilitat.

Al hombre mayor dale honor.
Maioribus natu assurge.

Al hombre osado la fortuna de la la mano.
Audaces fortuna iuvat, timidosque repellit.
Fortes fortuna iuvat.

Al hombre por la palabra, y al buey por el hasta.
Verba ligant homines, taurorum cornua funes.
Cornibus ut taurus, verbis homo quisque tenetur.

¿Al maestro cuchillada?
Piscem natare doces?

Al malo por rigor, y al bueno por amor.
Arcet poena malos, invitant praemia iustos.

Al más ruin puerco la mejor bellota.
Ante alios  vili glans ponitur optima porco.
Mopso Nisa datur.

Al principio se hacen los panes tuertos.
Omne malum nascens facile opprimitur.

Al que mal vive el miedo le sigue.
Deseruit nunquam sceleratum cura, timorque.
Multa miser timeo, quia feci multa proterve.

Al que no está hecho a bragas, las costuras le hacen llagas.
Fit gravis insolito sarcina parva viro.

Al que yerra perdónale una vez, mas no despues.
Iteranti culpam non solet dari venia.
Bis ad eumdem (lapidem offendere).
Eadem oberrare chorda.

Al revés lo haces todo.
Praepostero et in verso ordine omnia facis.

Al villano darle el pié, y tomar há la mano.
Rustica progenies nescit habere modum.
Nimia familiaritas licentiam parit.

Al zorro dormiente nunca le canta grillo en el vientre.
Vigilantibus, et non dormientibus, iura subveniunt.

Alabate, nariguda.
Decora te ipsum.
Laudet te alienus, et non os tuum.

Allá van leyes donde quieren reyes.
A magnis proprio vivitur arbitrio.
Nil potentibus impossibile.
Regis ad imperium foedera cuncta fluunt.

Amigo del buen tiempo mudase con el viento.
Si nubila fuerint tempora, solus eris.

Amigo reconciliado, enemigo doblado.
Proprium humani ingenii est odisse quem laeseris.

Amor con amor se paga.
Magnes amoris amor.

Amor de viejo y de niño, agua en canastillo.
Puer glaciem retinens.

Amores, dolores y dineros no pueden estar secretos.
Apparet semper dissimulatus amor.

Amores nuevos olvidan viejos.
Successore novo vincitur omnis amor.

Ande yo caliente, y riase la gente.
Nauci, dum caleam, vulgo convicia pendo.

Antes cogen al mentiroso que al cojo.
Mendacium citius capies quam poplite tardum.

Antes podrido que comido.
Xenocratis caseolus.

Antes que te cases mira lo que haces.
Nil temere incipias, sed primum consule coepto.
Antequam rem agas, prospice finem.
Non est apud aram consultandum.

Aquí ya han dado.
Alios adite penates.

Arredro vayas, demonio.
Apage, daemon!

Arregostose la vieja a los berros y no dejó verdes ni secos.
Periculosum est canes intestina gustasse.

Asno de muchos, lobos se le comen.
Communis multis asinus fit praeda luporum.
Multitudo imperatorum Cariam perdidit.

Asno modorro, arriero loco.
Malo nodo, malus quaerendus est cuneus.

Aun está Dios donde estaba.
Adhuc caelo volvitur.

Aun le falta el rabo por esollar.
Adhuc difficiliora illum manent.

Aun no ha parido la cabra, y ya el hijo mama.
Capra nondum peperit, et iam haedus ludit in tectis.

Aunque callo, piedras apaño.
Non omnibus dormio.

Aunque la mona se vista de seda, mona se queda.
Caelum, non animum mutat qui trans mare currit.

Aunque me río, no me río. / Aunque río, rabio.
Risus sardonius.

Aunque no bebo en la taberna, huélgome en ella.
Gaudeo iuxta poculum.

Aunque seas prudente y viejo, no desprecies el consejo.
Consilium a quocumque sene, etiam accipe prudens.

Ayer vaquero, hoy caballero.
Heri, et nudiustertius.
Numquid et Saul inter prophetas?
Est eques, hesterna fuerat qui luce bubulcus.

Ayúdate, y Dios te ayudará.
Industriam adiuvat Deus.

Ayunar, o comer trucha.
Aut Caesar, aut nihil.
Aut nullas continge dapes, aut vescere tructa.

B G

Bago a bago, llena la gallina el papo.
Singula, quae non prosunt, multa collecta iuvant.

Barba a barba, honra se cata.
Urget praesentia.

Basta trasquilar, sin desollar.
Boni pastoris est tondere pecus, non deglubere.

Becerrita mansa, que todas las vacas mama.
Oboedientia felicitatis mater.

Bien ayuna quiel mal come.
Ieiunat satis is, qui paucis vescitur escis.

Bien baila a quien la fortuna hace el son.
Navigat is Zephiro cui sibilat aura secundo.

Bien canta Marta despues de harta.
Cum satur est venter, cantat quicumque libenter.

Bien el lobo se huelga con la voz de la oveja.
Lupus amat ovem.

Bien está San Piedro en Roma.
Tutius est domi, quam alibi manere.

Bien hacer nunca se pierde; quien mal hace, mal espere.
Vindicta Neoptolemi.

Bien haya quien a los suyos se parece.
Naturae sequitur semina quisque suae.

Bien se lame el gato despues de harto.
Cum satur est felis, se totum lambere gaudet.

Bien vengas mal, si vienes solo.
Fortuna obesse nulli, contenta est semel.
Malis mala succedunt.

Boca de miel, corazón de hiel.
Impio sub dulci melle venena latent.

Bocado sin hueso.
Sine sacro hereditas.
Sine sacris adeptus est hereditatem.

Buen corazón quebranta mala ventura.
Nunquam cede malis, fortunam vince ferendo.
Fortuna opes auferre, non animum, potest.

Buena mano, de rocín hace caballo; mano ruin, de caballo hace rocin.
Talis equus tibi erit, qualis curator equorum.

Buena vida, padre y madre olvida.
Lotum gustavit.

Buenas son mangas despues de pascuas.
Munera quae dantur quocumque tempore prosunt.

Bueno es un pan con un pedazo.
Quae non possunt singula, multa iuvant.

Buey sulto bien se lame.
Non bene pro toto libertas venditur auro.

Busca agua en fuente seca.
Ab asino lanam quaerit.

Busca coyuntura.
Nosce tempus.

Busca cinco pies al gato, y no tiene sino quatro.
In scirpo nodum quaeris.

C G

Cada buhonero alaba sus agujas.
Suum cuique pulchrum.
Quisque laudat quae facit.
Sua quisque laudat.

Cada carnero por su pié se cuelga.
De sportula cenare.

Cada cosa en su tiempo, y nabos en Adviento.
Omne tempestivum placet.

Cada cual a su natural.
Naturae sequitur semina quisque suae.

Cada cual con su igual.
Pares cum paribus facile congregantur.
Non bene inaequales veniunt ad aratra iuvenci.

Cada cuba huele al vino que tiene.
Alia quando terunt retinent mortaria gustum.

Cada dia olla, amarga el caldo.
Iuscula continuus rhombus amara facit.

Cada gallo canta en su muladar.
Unusquisque gallus in suo sterquilinio plurimum potest.
In suo municipio quisque plurimum potest.

Cada loco con su tema.
Navita de ventisd, de tauris narrat arator.
Trahit sua quemque voluptas.

Cada necio quiere dar su consejo.
Quot homines, tot sententiae.

Cada oveja con su pareja.
Pares cum paribus facile congregantur.
Quisque pari gaudet se iungere asellus asello.
Non bene inaequales veniunt ad aratra iuvenci.

Cada pajarilla tiene su higadilla.
Formicae et serpho etiam bilis est.

Cada uno en su casa, y Dios en la de todos.
Suas sibi quisque res habeat.

Cada uno es hijo de sus obras.
Nobilitas sola non est virtus.

Cada uno habla como quien es.
Qualis vir, talis oratio.
Stultus stulta loquitur.

Cada uno habla de la feria como le va en ella.
Unusquisque prout recipit sua commoda fatur.
Ut quisque fortuna utitur, ita praecellit.

Cada uno haga su oficio.
Quam quisque norit artem, in ea se exerceat.

Cada uno puede hacer de su capa un sayo.
In re propria quilibet est moderador et arbiter.
Rerum suarum quilibet est moderator et arbiter.

Cada uno tiene su falta.
Nil ab omni parte beatum.

Calla, que tienes por qué.
Sile victe.

Callar es mejor que mal hablar.
Praestat silere quam stulte loqui.

Caminante cansado monta en asno, si no tiene caballo.
Si deficit equus, lassus conscendit asellum.

Canta Marta después de harta.
Cum satur est venter, cantat quicumque libenter.
Venter plenus facile de ieiuniis disputat.

Cantar mal y porfiar.
Si male cantabis, cerebrosior esse caveto.

Cántaro que muchas vezes va a la. fuente: o deja el asa o la frente.
Ollula tam crebro fertur ad aquam, quod fracta refertur.
Quem saepe transit casus aliquando invenit.
Saepius offendens aliquando laedit pedem.

Casa vieja todo es goteras.
Senecta ipsa est morbos.

Cayó de su asno.
Errorem suum iam cognovit.

Cedacito nuevo, tres dias en estaca.
Novum cribum novo paxillo pendeat.

Ceño y enseño, del mal hijo hace bueno.
Emendat puerum vultu doctrina severo.

Cobra buena fama y échate a dormir.
Quaesitum nomen tempus in omne iuvat.
Bonum nomen nunquam exstinguitur.

Comer y rascar, todo es comezar.
Incipit invitus, cessatque invitus ab seu.

Comida de hidalgos, poca en manteles blancos.
Obtegit exiles candida mappa cibos.

Como sembrares, así cogerás.
Ut sementem feceris, ita et metes.

Con agua pasada no muele molino.
Non quae praeterit hora redire potest.
Rosam quae praeteriit, ne quaeras iterum.
Praeteritis fruges non mola frangit aquis.

Con buen traje se encubre ruin linaje.
Obscurum vestis contegit ampla genus.

Con la muerte todo se acaba.
Ultima rerum linea est mors.

Con pequeña brasa se quema una casa.
Parva scintilla saepe magnum excitat incendium.

Con un clavo se saca otro.
Manus manum fricat.

Con un poco de tuerto, llega el hombre a su derecho.
Iniquum petendum, ut aequum feras.

Corazones come Dios.
Non bove mactato caelestia numina gaudent, sed quae praestanda est, sine teste fides.

Cosa mala nunca muere.
Malum vas non frangitur.

Cria cuervos, y te sacarán los ojos.
Mercedem nutricationis aries solvit.

Cual el tiempo, tal el tiento.
Temporibus semper cautus servire memento.
Polypi mentem obtine.

Cual es el dueño, tal es el perro.
Insequitur dominum fluxa caterva malum.

Cual es el rey, tal es la grey.
Insequitur dominum fluxa caterva malum.

Cual es el varón, tal es la oración.
Qualis vir, talis oratio.

Cual María, tal hija cria.
Blanda patrum signes facit indulgentia natos.

Cual más, cual menos, toda lana es pelos.
Maxima pars hominum morbo iactatur eodem.
Mali thripes, mali ipe

Cuales palabras te dicen, tal corazón te ponen.
Animo aegrotanti medicus est oratio.
Animus habitat in auribus.

Cualquier tiempo pasado es mejor.
Semper superioris anni proventus melior.

Cuando de dieren la vaquilla, acude con la soguilla.
Arripienda quae offeruntur.

Cuando Dios no quiere, el santo no puede.
Sine spe divina nihil valemos.

Cuando Dios no quiere, santos no ruegan.
Non poscunt sancti, quod negat ira Dei.

Cuando Dios quiere, con todos vientos llueve. / Cuando Dios quiere, con todos los aires llueve.
Largitur pluvias ubi vult divina potestas.
Ludit in humanis divina potentia rebus.

Cuando el dinero habla, todos callan.
Auro loquente, nil pollet quaevis oratio.

Cuando el guardián juega a los naipes, ¿qué harán los frailes?
Regis ad exemplum totus componitur orbis.

Cuando la barba de tu vecino veas pelar, echa la tuya a remojo. / Cuando la barba de tu vecino vieres pelar, echa la tuya a remojar
Tunc tua res agitur, paries cum proximus ardet.

Cuando la rana tenga pelos.
Cum mula peperit.

Cuando no aprovecha la fuerza, sirve la maña.
Si leonina pellis non satis est, vulpina addenda.

Cuando te dieren la vaquilla, corre con la soguilla.
Donum quodcumque dat aliquis lauda.

Cuando truena, llover quiere.
Flamma fumo est proxima.

Cuanto mayor es la ventura, tanto menos segura.
Quanto maior est fortuna, tanto minus est secura.

D G

Da Dios frio según la ropa.
Qui dat nivem, sicut lanam.
Deus indumen sic algoris dat acumen.
Pro ratione Deus dispertit frigora vestis.

Da Dios habas a quien no tiene quijadas.
Claudo remittitur pila.
Mopso Nisa datur.

Daca y toma.
Simul da et accipe.

Dádivas quebrantan peñas.
Quid non argento, qui non corrumpitur auro?
Muneribus vel dii capiuntur.

Dais por Dios a quien tiene más que vos.
Sidera caelo additis.
In silvam ne ligna feras, nec in mare aquam.

Dame dineros, y no me des consejos.
Auxilium peto, non consilium.
Quod peto da, Cai, non peto consilium.

Dando gracias por agravios negocian los hombres sabios.
Cede repugnanti, cedendo victor abibis.

Dar gato por lebre.
Pilos pro lana.

De aquellos polvos vinieron estos lodos.
Hinc belli initium.

De buena fuente buena corriente.
A puro fonte pura defluit aqua.

De buena vid planta tu viña, y de buena madre la hija.
Arbor bona fructus bonos facit, mala vero nunquam bonos.

De cada cosa un poco, y de sastre una puntada.
Zenonius est, et lentem coquit.

De desagradecidos está el infierno lleno.
Ingratus unus miseris omnibus nocet.

De esto que nada nos cuesta, llenemos la cesta.
De alieno quilibet est liberalis.

De fuera vendra quien de casa nos echará.
Saepe nothus legitimo praeponitur.

De hora en hora Dios mejora.
Forsan miseros meliora sequentur.

De lo contado hurta el lobo. / De las contadas come el lobo.
Non curat numerum lupus.

De mal en peor.
De fumo ad flammam.
Ab equis ad asinos.

De mala fuente, mala corriente. / De mala cepa, nunca buen sarmiento.
Mali corvi, malum ovum.

De mala mata nunca buena zarza.
Nunquam ex malo patre bonus filius.

De mañana en mañana pierde el carnero la lana.
Sperando melius fit vetus ipse lepus.
Semper nocuit afferre paratis.

De noche todos los gatos son pardos.
Tenebris nigrescunt omnia circum.
Nocte latent mendae, vitioque ignoscitur omni.
Absente luce feminae cunctae pares.

De padre santo, hijo diablo.
De genitore pio nasitur ipse Satan.

De rico a soberbo non hay palmo entero.
Associat dives timidos opulentia fastus.

De rocin a rocin.
Ab equis ad asinos.

De ruin paño nunca buen sayo.
Non vili e panno splendida vestis erit.

De tal mano, tal dado.
Qualis homo, talia opera.
Non bene parca manus munera larga dabit.

De tales polvos tales lodos.
Post folia cadunt arbores.

De un camino dos mandados.
De eadem fidelia duos dealbare parietes.

De un golpe no se derruba un roble.
Multis ictibus deicitur quercus.

Debajo de mala capa hay un buen vividor.
Corporis ex habitu non est censenda facultas.

Debajo de una mala capa hay un buen bebedor.
Saepe etiam olitor valde oportuna locutus.

Debe cuanto tine.
Animam debet.

Dejad cuidados ajenos.
Aedibus in nostris quae prava aut recta geruntur.

Dejad las burlas pesadas.
Nunquam sunt graciles qui nocuere sales.

Dejas lo verdadero por lo pintado.
Umbra pro corpore captas.

Del agua mansa nos libre Dios, que de la recia yo me libraré.
Gurgite sub leni falli metuenda vorago.
Tacita magis quam apperta inimicitia timenda est.

Del cuero salen las correas.
Ex ipso bove lora summuntur.

Del dicho al echo hay gran trecho.
Multum sunt verbis dissona facta bonis.
Sunt verbis difficiliora facta.

Del pan de mi compadre gran pedazo a mi ahijado.
De alieno quilibet est liberalis.

Déme Dios marido rico, aunque sea borrico.
Dummodo sit dives, barbarus ille placet.

Derramadores de la harina y recogedores de la ceniza.
Congregas folia, fructus vero disipas.
Parca manus cineris, nimium profusa farinae.

Desde la copa hay peligro hasta la boca.
Multa cadunt inter calicem, supremaque labra.

Desprecia a tu enemigo, y quedarás vencido.
Hostis nunquam contemnendus.

Despues de cien años los reyes son villanos.
Omnium rerum vississitudo est.

Despues de huido el conejo tomamos el consejo.
Nil iuvat errores, mersa iam puppe, fateri.

Despues de los años mil torna el agua a su carril.
Naturam expellas furca, tamen ipsa recurret.

Despues de muerto, ni viña ni huerto.
Me mortuo terra misceatur incendio.

Despues de vendimias cuévanos.
Post bellum auxilium.
Hedera post Anthisteria.

Dichoso quien escarmenta en cabeza ajena.
Feliciter sapit, qui periculo alieno sapit.

Diciendo y haciendo.
Simul est dictum et factum.

Dime con quién andas, y te diré quién eres.
Semper eris similis cum quibus esse cupis.
Si cum sanctis, sanctus eris, cum perversis perverteris.
Magni refert quibuscum vixeris.

Dinero emprestaste, enemigo ganaste.
Mutua qui dederat, repetens sibi comparat hostem.

Dios consiente, mas no para siempre.
Tandem sua poena nocentem sequitur.
Dii laneos habent pedes.

Dios da alas a la formiga para morir aína.
Nostris ipsorum alis capimur.

Dios da el frio conforme a la ropa.
Quae Deus immittit non vincunt frigore vestem.

Dios me dé contenda con quien me entienda.
Molestum est sapientem apud stultos loqui.

Dios mejora las horas.
Melius cras forsan habebit.

Diré esto en dos palabras.
Laconismo utar.

Diste en el blanco.
Scopum attingisti.

Donde hay fuerza, derecho se pierde.
Silent leges inter arma.

Donde hay saca y nunca pon, presto se acaba el bolsón.
Promus magis quam condus ne esto.

¿Dónde irá el buey que no are?
Labor ubique est.

Donde las dan las toman.
Caedimus inque vicem praebemus crura sagittis.

Donde no piensan salta la liebre. / Donde menos si piensa salta la liebre.
Quo minime creditur gurgite piscis erit.

Donde se piensa que hay tocino, no hay estacas.
Parte quidem felix nullus utraque fuit.

Donde una puerta se cierra, otras se abren.
Aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit.

Dormir a pierna suelta.
In utramvis aurem dormire.

Dos tocas en un hogar no pueden estar. / Dos tocas en un hogar malas son de concertar.
Non bene cum sociis regnat, Venusque manet.
Mundus non capit duos soles.

Dueña que mucho mira, poco hila.
Pluribus intentus minor est ad singula sensus.

Dulce est la guerra para el que no anda en ella.
Dulce bellum inexpertis.

Duro con duro no hace buen murlo.
Mons cum monte non miscetur.

 

E G

Echar la soga tras el caldero.
Furor est post omnia perdere naulam.

El abad donde canta, de ahi yanta. / El abad, de lo que canta, yanta.
Legítimus proprio quaestus ab arte venit.

El amor todo lo vence.
Omnia vincit amor.

El amor y la fe en las obras se ve.
Probatio dilectionis exhibitio est operis.

El bien aviva, y el mal amortigua.
Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit.

El bien no es conocido hasta que es perdido.
Quid boni sanitas habeat, languor ostendit.

El bien suena, y el mal vuela.
Fama boni clauda est, fama mali vagatur.
Recte facta sonant; at male facta volant.

El bobo, si es callado, por sesudo es reputado.
Cum tacet indoctus, poterit consultus haberi.

El buen paño en el arca se vende.
Vino vendibili suspensa hedera non est opus.

El buey suelto bien se lame.
Bos iugo immunis cervicem et cornua flectit.

El campo fértil, si no descansa, se hace estéril.
Fructibus assiduis lasse senescit humus.

El comer no tiene espera.
Venter non patitur dilationem.

El conejo ido, el consejo venido.
Post rem devoratam ratio.

El corazón manda las carnes.
Animus omnia vincit.

El deseo hace hermoso lo feo.
Quae minimi sunt pulchra, ea pulchra videntur amanti.

El dia de placer es víspera de pesar.
Extrema gaudii luctus occupat.

El dia malo es víspera del bueno.
Melius cras forsan habebit.

El dinero es gran caballero. / El dinero hace lo mano ser bueno.
Et genus et famam regina pecunia donat.
Pecuniae oboediunt omnia.

El fuego junto a la estopa, llega el diablo y sopra.
Ignis homo, femina stuppa; insuflat daemon, gignitur focus.
Stipula flammae proxima ignem concipit.

El hábito hace al monje.
Vestis virum facit.

El hábito no hace al monje.
Saepe tegit nequam lata cuculla caput.
Barba non facit philosophum.

El hisopo del herrero cuando en el agua, cuando en el fuego.
Aut mortuus est, aut docet litteras.

El hombre pobre todo es trazas.
Necessitas magistra.

El hombre pone, y Dios dispone.
Omnis homo statuit, Deus optimus omnia condet.
Ancorae iactum praevertit Deus.

El llanto del heredero es risa disimulada.
Heredis fletus sub persona risus est.

El loco por la pena es cuerdo.
Phryx plagis emendatur.
Malo accepto stultus sapit.

El mal entra a brazadas, y sale a pulgaradas.
Heu! Male ab obtenta pellitur arce malum.

El mandar no quiere par.
Consortem non regna ferunt, sociumque recusat verus amor.
Sol rex astrorum solus et unus agit.

El mejor lance de los dados es no jugarlos.
Ne temere Abydum naviges.

El mentir quiere memoria.
Mendacem memorem esse oportet.

El novillo no domado rehusa el arado.
Ductus ab armento taurus detrectat aratrum.

El ojo del amo engorda al caballo.
Oculus domini maxime pinguem facit equum.

El pan comido, y la compañía deshecha.
Evolat assumptis epulis generalis amicus.

El paño con el palo, y la seda con la mano.
Arcet poena malos, invitant praemia iustos.

El perro del hortelano, que ni come las verzas, ni las deja comer.
Canis in praesepi.

El pobre todo es trazas, y el rico trapazas.
Necesitas est magistra.

El que algo debe no reposa como quiere.
Creditor in somnis verbera saeva quatit.

El que asno se fué a Roma, asno se torna.
Caelum non animum mutat, qui trans mare currit.

El que ha de morir a oscuras, aunque tenga el padre cerero.
Fata regunt orbem, stant legibus omnia certis.

El que hace mal espere outro tal.
Ab alio exspectes, alteri quod feceris.

El que no duda no sabe cosa alguna.
Qui sapientes nunquam consulit, omnia se ignorare fatetur.

El que tiene necesidad vive en ciudad.
Ibi quaestus est, ubi sit hominum frequentia.

El rosario al cuello, y el diablo en el cuerpo.
Intus Nero, foris Cato.
Leonis exuvium super crocotam.

El sastre del Campillo, que ponía de su casa aguja e hilo.
Asinus balneatoris.

El tiempo todo lo amansa.
Tempore lenta pati frena docentur equi.

El tiempo todo lo cura.
Tempus dolorem leniet.

El trigo y la mujer al candil parece bien.
Hic tu fallaci nimium ne crede lucernae.

El vestido no tiene duelo del desnudo.
Dives existens non recordatur pauperes iuvare.

El viejo que se cura, cien años dura.
Centum annos vivit longaevus vivere curans.

El viejo y el horno por la boca se calientan.
Viro seni maxillae, baculus et vinum.

El vientre ayuno no oye a ninguno.
Venter auribus caret.

En buen dia buenas obras.
Lux sacra deposcit facta sacranda magis.

En burlas ni en veras con tu amo no partas peras.
Cum domino semper pugna sinistra fuit.
Fuge procul a viro maiore.

En casa de Gonzalo más puede la gallina que el gallo.
Illa domus labetur, ubi colus imperat ensi.

En casa de herrero asador de palo y cuchillo de madera.
Sator dissutus, et impexus tonsor.

En casa de mujer rica, ella manda, y ella grita.
Imperat, et clamat quaecumque femina est dives.

En casa del ahorcado no se há de mentar la soga.
Ea quae dolent, molestum est contingere.
Ne restim memores apud ipsum reste necatum.

En casa del tamborilero todos son danzantes. / En casa del gaytero todos son danzantes.
Talis est era, qualis pedisequae.
Sunt tibicinibus plenae tibicinis aedes.

En cuanto hay dinero hay amigos.
Fervet olla, vivit amicitia.

En el peligro se conoce al amigo.
Tempore in adverso est inspicienda fides.

En el viejo y en el niño el beneficio es perdido.
In sene et in puero gratia facta perit.

En la tardanza está el peligro.
Mora saepe malorum dat causas.
Echinus partum differt.

En la tierra de los ciegos, el que tiene un ojo es rey.
Inter doctos etiam Corydon sonat.

En la tierra de los ciegos el tuerto es el rey.
Inter caecos regnat strabus.

En lo que estamos benedicamus.
Quod rogo responde, quae novi nota relinque.

En mentando al ruin de Roma luego asoma.
Lupus est in fabula.

¿En qué bodegón hemos comido?
Unde me nosti?

En su casa cada cual es el rey.
Quilibet est tugurii rex dominusque sui.

En tiempo de higos hay amigos.
Multi colunt personam potentis.

En tiempo de higos no hay amigos.
Tempore felici pauci numerantur amici.

Entre estos tales, reniego del mejor.
Simiarum pulcherrima deformis est.

Entre la cruz y el agua bendita.
Inter sacrum et saxum sto.

Entre padre y hermanos no metas las manos.
Ne patri, nato, et fratribus rixantibus obstes.

Entre prometer y dar, tu hija has de casar.
Inter promissum simul atque optabile donum tradenda est cupido matura puella marito.

Eres falso como Judas.
Troianum superas dolum.

Es llevar agua a la mar.
Noctuas Athenas (portas).

Es pedir peras al olmo.
Aquam ex pumice postulas.

Es predicar en desierto.
Surdo canere.

Es virtud el trabajar, como también el guardar.
Nec minos est virtus, quam quaerere, parta tueri.

Estados mudan costumbres.
Status mutat mores.

Estorninos y pardales todos quieren ser iguales.
Infirmus et servus quisque valere cupit.

F G

Falso como Judas.
Superavit dolum Troianum.

Faltando la familiaridad falta la amistad.
Multas amicitias silentium dirimit.

Fáltanos mucho que ver y saber.
Sol omnium dierum nondum occidit.

Fardel de pidientes nunca se llena.
Mendici pera non impletur.

Fué por lana y vino trasquilado. / Fué por lana y volvió trasquilado.
Captantes capti sumus.
Fallitur interdum, qui fallere solet.
Aurificem te futurum credebas.

Fuese el pájaro y quedóse con las plumas.
Nucleum amisi,retinui pignori putamina.

Fuésele la sangre a los tobillos.
Animus in pede decidit.

G G

Garganta mala postilla para.
Est gula totius fons et origo mali.

Gastas el tiempo en balde.
Hylam inclamas.

Gato escaldado del agua fria huye.
Qui semel effugit naufragus, horret aquas.

Gato maullador nunca buen cazador.
Canes timidi vehementer latrant.
Cui satis est linguae, frigida dextra iacet.

Gloria vana florece, mas no engrandece.
Vana gloria spica ingens est sine grano.

Gota a gota el mar se apoca.
Guttatim pelagi defluit omnis aqua.

Grande carga y flaca bestia, dicen los cuervos: nuestra es esta.
Ne subeat pondus iumentum viribus impar.

Grande hablador.
Turture loquacior.

Guarda la risa para la llora.
Risus habet fletum, nectarque molestat acetum.

Guarda pan para mayo y leña para abril.
Ligna aprili, et anonam maio reconde.

Guardado es lo que Dios guarda.
Nil timet adversi, quem servat rector Olympi.

Guardar que comer y no que hacer.
Parce cibo, et serva prudens, non parce labori.

H G

Hablando de tejas abajo.
Quae supra nos, nihil ad nos.

Hablas de talanquera.
Facile omnes, cum valemus recta consilia aegrotis damus.

Habló el buey y dijo mu.
Sultus stulta loquitur.

Hace a todas manos.
Delphicus gladius.

Háceos de miel y os comerán las moscas.
Nimia familiaritas contemptum parit.

Hacer de tripas corazón.
Spem vultu simulat, premit alium corde dolorem.

Haces de una pulga un caballo.
Elephantem ex musca facis.

Hacienda, tu dueño te vea.
Ovium nullus usus, si pastor absit.
Absente domino res male geritur.
Oculo domini gliscit equus.

Halló la horma de su zapato.
Fortis in alium fortiorem incidit.

Harto poco sabe quien para si no sabe.
Nequidquam sapit, qui sibi non sapit.

Harto presto se hace lo que bien se hace.
Sat cito, si sat bene.

Hasta alli pudo llegar.
Ad Herculis columnas.

Hasta los gatos tienen romadizo.
Formicae et serpho etiam bilis est.

Haz bien y no cates a quien; haz mal y guárdate.
Ab alio exspectes, alteri quod feceris.

Haz de la necessidad virtud.
Fac, ut libeat tibi, quod necesse est.

Hazme la barba, harete el copete.
Manus manum lavat.

Hebro traidor, naces en Castilla y riegas a Aragón.
Fluvius irrigat, quae procul absunt; quae proxima sunt, praeterit.

Hidalgo como el rey, dinero no tanto.
Generosior Codro.

Hombre apercebido no será vencido.
Minus feriunt iacula quae praevidentur.

Hombre atrevido dura como vaso de vidrio.
Audacem vitreumque eadem vas terminat aetas.

Hombre honrado antes muerto que injuriado.
Nobilis ut vitet probrum, dat pectora ferro.

Hombre pobre con poco se contenta.
Glebam quoque accipit erro.

Hombre prevenido nunca será combatido. / Hombre prevenido nunca fue vencido.
Tela minus feriunt, quae previdentur.

Honra al bueno para que te honre, y al malo para que no te deshonre.
Omnibus obsequium praestabis, ut omnis honoret te bonus, et a nullo dedecoretis malo.

Honra y provecho no caben en un saco.
Non bene conveniunt nec in una sede morantur maiestas et amor.

Hoy no fian aquí, mañana si.
Cras credemos, hodie nihil.

Hoy por mi, mañana por ti.
Manus manum fricat.

Hoy venido y cras garrido.
Hodie nullus, cras maximus.

Huésped de mano vacía ande la via.
Hospes implenus abeat.

Huésped que ayuna y no cena, bien venido sea.
Si mea non comedat, gratior hospes erit.

Hurtar para dar por Dios.
Ab aliis eripit quod aliis largiatur.

Huyendo del fuego dió en las brasas. / Huyendo del toro, cayó en el arroyo.
Incidit in flammas cupiens vitare favillas.
Incidit in Scyllam qui vult vitare Charybdim.

I G

Ira de hermanos, ira de diablos.
Acerba sunt bella fratrum.

Ir a buscar lana y venir trasquilado.
Novacula in cotem incidit.

J G

Jaula echa, pájaro muerto.
Extrema gaudii luctus occupat.

Júntate con los buenos, serás uno de ellos.
A bonis bona disce.
Bonorum latera cinge, et bonus reputaveris.

Juras del que ama a mujer no se han de creer.
Venereum iusiurandum

Justa razón engañar al engañador.
Fides violanti fidem non servanda.

Justicia y no por mi casa.
Gaudemus parili cunctos examine pendi. Nec volumus parili nos cohibere libra.

L G

La cabra de mi vecina dá mas leche que la mía.
Fertilior semper seges est alienis in agris.

La carta no tiene empacho.
Epistula non erubescit.

La codicia rompe el saco.
Funem abrumpere, sinium tendendo.

La conciencia acusa.
Conscientia verberat animum.

La defensa es permitida.
Vim vi repellere licet.

La honra hace letrados.
Fecunda facit pectora laudis amor.

La lengua larga es señal de mano corta.
Cui lingua est grandis, parvula dextra iacet.

La letra con sangre entra.
Non iacet in molli veneranda scientia lecto; ipsa sed assiduo parta labore venit.
Quae nocent, docent.

La mala yerba presto crece.
Mala radices altius arbor agit.

La mayor ventura es menos segura.
Nemo est infelicitati propinquior quam felix.

La misma conciencia acusa.
Difficile est crimen non prodere vultu.

La mucha conversación es causa de menosprecio.
Nimia consuetudo contemptum parit.

La mucha desorden trae mucha orden.
Bonae leges ex malis moribus procreantur.

La muerte no perdona al rey, ni al papa, ni al que no tiene capa.
Mors omnis est communis.
Palida mors aequo pede pulsat pauperumque tabernas regumque turres.

La mujer hermosa o loca o presuntuosa.
Fastus inest pulchris, sequiturque superbia formam.

La mujer sea igual o menor, si quieres ser señor.
Inferior matrona suo sit prisco marito. Non aliter fuerint femina, virque pares.

La mujer y el vidrio siempre están en peligro.
Et vitrum et mulier sunt in discrimine semper.

La necesidad carece de ley.
Venter auribus caret.
Adversus necessitatem ne dii quidem resistunt.

La ocasión hace al ladrón.
Occasio ad rei executionem facile inclinat.
Non facile exuriens posita retinebere mensa. Et multam saliens incitat unda sitim.

La ociosidade s madre de los vícios.
Otiositas vitiorum mater, noverca virtutum.

La paz de Judas.
Aegypti nuptiae.

La pera y la doncella la que calla es buena.
Mulierem ornat silentium.

La perseverancia todo lo alcanza.
Gutta cavat lapidem, non bis sed saepe cadendo.
Asidua stilla cavat saxum.

La primera y esa en tierra.
Cantherius in porta cecidit.

La privación es causa del apetito.
Nitimur in vetitum semper, cupimus negata.

La riña de hermanos es agua de manos.
Congressio fraterna nunquam diuturna.

La sangre se le bajó a los tobillos.
Animus in pedes decidit.

La verdad adelgaza, mas no quiebra.
Tandem obtinet iustitia.
Veritas laborat saepe, sed nunquam extinguitur.

La verdad está en el vino.
In vino veritas.

La viuda rica con un ojo llora y con outro repica.
Si vidua est locuples, lacrimoso lumine luget.

La voz del pueblo es voz de Dios.
Vox populi, vox Dei.

La zorra no se anda a grillos.
Aquila thripes aspiciens.

Las paredes tienes oidos.
Sub omni lapide scorpius dormit.
Parietes habent aures.
Etiam parietes, arcanorum soli conscii, timebantur.

Libre es la cabra del arado.
Liberae capreae ab aratro.

Llevar mala noche y parir hija.
Azaneae mala.

Llevas agua al mar y leña al monte.
Noctuas Athenas mittis.
Noctuas Athenas portas.

Lloreme solo, y no me llores pobre.
Vae soli.

Lo barato sale caro.
Quod non opus est, asse carum est.

Lo bien ganado se pierde, y lo malo ello y su amo.
Male parta male dilabuntur.

Lo que de noche se hace, de dia parece.
Stragem quam nox fecit, dies ostendit.

Lo que es bueno para el hígado es malo para el bazo.
Pinguis venter non gignit sensum tenuem.

Lo que es del agua el agua se lo lleva.
Non habet eventus sordida plaga bonos.

Lo que há de cantar el buey canta el carro.
Currus boves trahit.

Lo que has de hacer no digas harás, sino pon la mano y haz.
Propera, nec te venturas differ in horas.

Lo que mucho vale mucho cuesta.
Nulla res magna sine labore venit.
Difficilia quae sunt pulchra.

Lo que no has de comer déjalo bien cocer.
Tua quod nihil refert, percontare desinas.

Lo que no se comienza no se acaba.
Principium dimidium operis.
Sine causa et principio nil fieri potest.

Lo que ojos no vem corazón no desea.
Ex aspectu nascitur amor.

Lo que se aprende en la cuna siempre dura.
Quo semel est imbuta recens, servabit odorem testa diu.

Los dedos en las manos no son iguales.
Servus servo praestat, dominus domino.

Los duelos con pan son menos.
Nullus in opulentia labor.

Los pollos de Marta piden pan, y les dan agua.
Ranis vinum praeministras.

Los ricos y avaros de su hacienda son esclavos.
Dives semper eget, semper abundat inops.

M G

Machacar en hierro frio.
Surdo canere.

Madrasta el nombre le basta.
Odium Vatinianum.
Odium novercale.

Madre piadosa cria hija melindrosa
Blanda patrum segnes facit indulgentia natos.

Mal ajeno no cura mi dolor.
Non facit ad nostros talis medicina dolores.

Mal de muchos gozo es.
Quae mala cum multis patimur, leviora videntur.
Commune naufragium omnibus est solatium.

Mal juzga del arte quien en ella no tiene parte.
Male iugat caecus de coloribus.

Mal me quierem mis comadres porque les digo las verdades.
Obsequium amicos, veritas odium parit.

Mal puede juzgar del arte quien de él no tiene parte.
Ne sutor ultra crepidam.

Males comunicados son aliviados.
Est aliquid fatale malum per verba levare.

Malo vendrá que bueno me hará.
Improbitas malorum bonorum laus est.
Deterior pravum sanctificare solet.

Mañana será outro dia.
Melius cras forsan habebit.

Mandad a vuestros criados.
Ubi paveris, ibi impera.

Manos besa el hombre que quisiera ver cortadas.
Timor adulationem parit.

Martillar en hierro frío.
Mortuo verbas facere.

Más cerca está la camisa que el sayo.
Frons occipitio prior.
Genu supra propius.

Más da el duro que el desnudo.
Ab inope nihil unquam exspectes.

Más días hay que longanizas.
Adhuc caelum volvitur.
Multae rotae volventur.

Más es el ruido que las nueces.
Maior est strepitus quam pro numero nucum.
Parturiunt montes et exiit ridiculus mus.

Más feo es que la noche.
Scarabaeo est nigrior.
Más hablador que un papagayo.
Cicada loquatior.

Más hace quien quiere que quien puede.
Saepe potestatem solita est superare voluntas.

Más peca de bobo que de malicioso.
Inertia magis quam improbitate peccat.

Más pobre que Job.
Iob pauperior.
Codro pauperior.

Más quiero para mis dientes que para mis parientes.
Omnes sibi melius esse malunt quam alteri.

Más vale a quien Dios ayuda que quien mucho madruga.
Auxilium superum humanis viribus praestat.
Felicitas a Deo provenit.

Más vale acostarse sin cena que levantarse con deuda.
Felix qui nihil debet.

Más vale amigo en plaza que dinero en arca.
Ubi amici, ibi sunt opes.

Más vale callar que mal hablar.
Multis lingua nocet, nocuere silentia nulli.
Clausa dedit vitam lingua, reclusa necem.

Más vale comprar que rogar a ruines.
Malo emere quam rogare.

Más vale maña que fuerza.
Consilio utilius quam viribus arma geruntur.

Más vale morir con honra que vivir con deshonra.
Pulchrior est miles in proelio casus, quam in fuga salvus.

Más vale pájaro en mano que buitre volando.
Spem pretio non emo.
Praesentem mulge; quid fugientem insequeris?

Más vale saber que haber.
Si sapiens fueris, Croesi superaveris aurum.
Melior est puer pauper et sapiens, rege sene et sulto.

Más vale salto de mata que ruego de buenos.
Praestat fugere quam rogare.
Cum fugere liceo, ne quaeras litem.

Más vale ser cabeza de ratón que cola de león.
Auloedus fit qui citharaedus esse non potest.

Más vale soltero estar que mal casar.
Libero lecto iucundius.

Más vale tarde que nunca.
Utilius tarde quam nunquam discere velle.
Nunquam est será ad bonos mores vita.

Más vale un amigo que pariente o primo.
Praestat amicitia propinquitati.
Amicitia semper prodest.

Más vale un gusto que un pandero.
Trahit sua quemque voluptas.

Más vale un mal ajuste que buena sentencia.
Pax vel iniusta utilior est quam iustissimum bellum.

Más vale un toma que dos te daré.
Bis dat qui cito dat.
Praesentem mulge; quid fugientem insequeris?

Más vale vergüenza en cara que mancilla en corazón.
Praestat pudere quam pigere.
Cur nescire pudens prave quam discere malo?

Más ven cuatro ojos que dos.
Magis vident oculi quam oculus.
Multae manus onus levius reddunt.

Mayor mal es el que se encubre que el que se descubre.
Quod cito prodideris medico, curabitur ulcus; quod tegitur, maius creditur esse malum.

Mejor sabe el descanso despues del trabajo.
Quippe venit maior comitata labore voluptas.

Meter aguja y sacar reja.
Pauper diviti dans, petit.
Sylosontis chlamys.
Simonidis cantilena.

Mi casa y mi hogar cien sueldos val.
Domus mea, domus optima.

Miedo guarda la viña que no viñadero.
Oderunt peccare mali formidine poenae.
Ubi timor, ibi pudor.

Mirad vuestros duelos, y dejad los ajenos.
In tuum ipsius sinum inspice.

Mozo vergonzoso el diablo le llevó a palacio.
Verecundia inutilis viro egenti.

Mucho hablar y poco saber.
Satis loquentiae, sapientiae parum.

Mucho prometer es señal de poco dar.
Non semper praestant homines quae plurima spondent.

Mucho va de Pedro a Pedro.
Est Pylus ante Pylum.

Mucho val, y poco custa, a mal hablar buena respuesta.
Mollis sermo iram frangit.

Muda el lobo los dientes y no las mentes.
Lupus pilum mutat, non mentem.

Muera Marta, y muera harta.
Asinus esuriens fustem neglegit.

Mueren unos para que otros vivan.
Ex damno alterius, alterius utilitas.

Mujer barbuda desde lejos la saluda.
Sit procul a nobis mulier cui barbula pendet.

Mujer que habla latín rara vez tiene buen fin.
Odi feminas litteratas.

Mujer, viento y fortuna luego se muda.
Varium et mutabile semper femina.

Mundo mundillo, nacer en Jerez, morir en Portillo.
Dyonisius Corinthi.

N G

Nadar, nadar, y a la orilla ahogar.
Eversa est navis in portu.
Navigat omnis homo, est portum conscendit adire, sed portum ingressus disicit unda ratem.

Nadie diga de esta agua no beberé.
Qui stat videat ne cadat.

Nadie puede huir de lo que há de venir.
Effugere nemo potest quod futurum est.

Nadie puede servir a dos señores.
Nemo potest duobus dominis servire.

Nadie se meta en lo que no sabe.
Nil praeter crepidas sutor.

Ni mujer sin tacha, ni mula sin raza.
Unicuique dedit vitium natura creato.

Ni pidas a quien pidió, ni sirvas a quien sirvió.
Quae semel ancilla, nunquam era.

Ni tanto, ni tan poço.
Ne quid nimis.

Ninguno diga de esta agua no beberé.
Rota fotunae pertimescenda est.

Ninguno es buen juez en su causa.
Caeca est in propriis rabulae sententia causis.

Ninguno está contento con su suerte.
Optat epiphia bos piger, optat arare caballus.

No con quien naces, sino con quien paces.
Ubi bene est, ibi patria est.

No da en el clavo, ni en la herradura.
Neque caelum, neque terram attingit.

No despiertes a quien duerme.
Temulentus dormiens non est excitandus.

No es la miel para la boca del asno.
Non movet ignavum symphonia dulcis asellum.

No es para todos.
Non omnes possumus omnia.

No es por el huevo, sino es por el fuero.
Non mihi tanti ovum, quanti eius pensio fiet.
Non de re, sed de iure certatur.

No es todo oro lo que reluce.
Non est aurum totum quod lucet ut aurum.
Impia sub dulci melle venena latent.

No estás con atención.
Alias res agis.

No estiendas la pierna más de lo que la manta llega.
Ultra vires nihil aggrediendum.

No hay atajo sin trabajo, ni rodeo sin pelea.
Asper ubique labor.

No hay cerradura si es de oro la ganzua.
Muneribus vel dii capiuntur.

No hay contento sin tormento.
Omnia sunt gemitas plena.

No hay cosa tan provechosa que no pueda ser dañosa.
Nihil prodest, quo non laedere possit idem.

No hay hombre cuerdo a caballo.
Nec sat rationis in armis.

No hay hombre tonto para su provecho.
Pro sua causa quisque disertus erit.

No hay mejor cirujano, que el bien acuchillado.
Vulnera qui passus fuit, est bonus ille chirurgus.

No hay mejor maestra que necessidad y pobreza.
Necessitas magistra.

No hay olla tan fea que no lleve su cobertera.
Dignum patella operculum.

No hay peor sordo que el que no quiere oir.
Audiens non audit.
Deterior surdus eo nullus qui renuit audire.
Pessimus surdorum is qui audire non vult.

No hay quien haga mal que no lo venga a pagar.
Tandem sua poena nocentem consequitur.

No hay tiempo que no se cumpla, ni plazo que no se llegue.
Stat sua cuique dies.

No la hagas, y no la temas.
Nihil conscire sibi, nulla pallescere culpa.

No lo quiero, no lo quiero; mas echádmelo en esta capilla.
Nolo,nolo, sed nolendo dico volo.

No muerde la abeja sino a quien trata con ella.
Non nisi tangentem crudelis apicula pungit.

No por mucho madrugar amanece más temprano.
Canis festinans caecos parit catulos.
Surgere mane nimis non est res omine felix.
Vanum est vobis ante lucem surgere.

No puede ser el cuervo mas negro que las alas.
Corvus non alis nigrior esse potest.

No sabe gobernar el que quiere a todos contentar.
Desipuit, cuntis studet quicumque placere.

No sabe mandar quien no sabe obedecer.
Non bene imperat, nisi qui paruerit imperio.

No sabes de la misa la media. / No sabes de la misa la mitad.
Ne Aesopum quidem trivisti.

No se atreven a chistar.
Victi non audent hiscere.

No se cojen truchas a bragas enjutas.
Dulcia non meruit qui non gustavit amara.
Qui ex nuce nucleum esse vult, frangat nucem.

No se conoce a si mismo.
Manticam in tergo habet.

No se ganó Zamora en una hora. / No se hizo Roma en un dia.
Non venit exiguo tempore larga seges.
Non statim finis apparet.

No se ha de tirar la soga al ahorcado.
Afflictis non est addenda afflictio.

No se puede dar gusto a todos. / No se puede tener a todos contentos.
Nec Iupiter ómnibus placet.

No son todos los tiempos unos.
Alia aetas alios mores postulat.
Aliam aetatem alia decent.

No tarda quien viene.
Illi parva mora est, qui quavis advenit hora.

No te metas donde no te llaman.
Ad consilium ne accesseris, nisi prius voceris.

No tiene pies, ni cabeza.
Neque caelum, neque terram attingit.

No tocas pelota.
Aberras a scopo.

No todos tienen tal dicha.
Non ómnibus id contingit.

Nuestro gozo en el pozo.
Laetus occupat atra dies.
Thesaurus carbones erat.

Nuevo rey, nueva ley.
Novus rex, nova lex.

Nunca de cuervo buen huevo.
Nunquam ex malo patre bonus filius.

Nunca hacer bien se pierde.
Quae recte fiunt nunquam benefacta peribunt.

O G

O dentro, o fuera.
Aut bibat, aut abeat.

O errar, o quitar el banco.
Testudines edendae, aut non edendae.
Aut artem debite exerce, aut eam relinque.

O hablar menos, o hacer más.
Aut minus animus, aut plus potentiae.

O todo, o nada. / O sanar, o morir presto.
Aut rex, aut asinus.
Aut cucurbitae florem, aut cucurbitam.

Obra saca obra.
Opera parit opus.

Obras son amores, que no buenas razones.
Claret amor factis, dulcia verba volant.
Probatio amoris exhibitio est operis.

Obscuro como boca de lobo.
Cimmeriae tenebrae.

Ofrecer mucho especie es de negar.
Multa fidem promissa levant.

Oír, ver y callar, recias cosas son de obrar.
Audi, vide, tace, sic fruere pace.
Audi, vide, tace, si vis vivere in pace.

Ojos hay que de lagañas se enamoran.
Suum cuique pulchrum.
Quae minime sunt pulcra, ea pulcra videntur amanti.

Ojos que no ven, corazón que no llora.
Ex aspectu nascitur amor.
Oculi augent dolores.

Oro es lo que oro vale.
Hoc aurum scito, pretium quod pertinet auro.

Oveja que bala, bocado puerde.
Balatu perdit stulta capella bolum.
Balatu dulcem intermitit ovicula pastum.

Ovejas bobas, por donde va una van todas.
In concione pecus obviam considet.

P G

Paga lo que debes, sanarás del mal que tines.
Felix qui nihil debet.
Qui nulli debet, fortunatissimus ille est.

Pagan justos por pecadores.
Quod peccant sontes, insontes saepe luerunt.
Canis saeviens in lapidem.
Quidquid delirant reges, plectuntur Achivi.

Pagar en la misma moneda.
Par pari referre.

Pájaro viejo no entra en jaula.
Seni verba dare difficile est.
Vulpes annosa difficile in laqueo capitur.

Pájaros y pardales todos quieren ser iguales.
Servus servo praestat.

Pájaros y pardales todos son iguales.
Infimus infimo non praestat.

Palabra y piedra suelta no tiene vuelta.
Nescit vox missa reverti.

Palabras no cuestan dineros.
Perdere verba leve est.

Pan del vecino quita el hastío.
Nihil mendicatis sociorum dulcius offis.

Pan por pan, vino por vino.
Ficum ficum voco.

Pan y queso, mesa puesta es.
Si caseum haberem, non desiderarem obsonium.

Para el amor y muerte no hay cosa fuerte.
Nil videas morti, nil insuperabile amori.

Para los desdichados se hizo la horca.
Dat veniam corvis, vexat censura columbas.

Parte Nicolas para si lo más.
Leonina societas.

Pedir peras al olmo.
Ab asino lanam (petere).
Ex arena funiculum efficere.

Pelear contra el aguijón.
Contra stimulum calcitrare.
Contra torrentem niti.

Perdido es quien anda con el perdido.
Perditus est, mala qui sequitur vestigia pravi.

Perdió rocín y manzanas.
Oleum et operam perdidit.
Bovem misit at ceroma.

Perdoar el malo es decirle que lo sea.
Efficit insignem nimia indulgentia furem.

Pereza, llave de pobreza.
Non enim vir piger implet domum.
Piger ipse sibi obstat.
Omnis piger semper in egestate est.

Perro labrador, nunca buen mordedor.
Canes timidi vehementius latram, quam mordent.
Fervida per ventos balatronum verba feruntur.

Piedra mucho movida, no la cumbre moho. / Piedra movediza nunca moho la cobija.
Mutatum saxum nequit ullum ducere muscum.
Non convalescit planta quae saepius transfertur.

Piensa el ladrón que todos son de su condición.
Esse sibi similes alios fur iudicat omnes.
Mala mens, malus animus.

Pintar como querer.
Liberi poetae et pictores.

Pleito y orinal llevan al hombre al hospital.
Cantabunt vacui coram latrone clientes.

Pobre importuno saca mendrugo.
Timidus in petendo contra se habet arma.
Qui timide rogat, docet negare.

Poco a poco hila la vieja el copo.
Paulatim deambulando, longum conficitur iter.

Poco rejalgar no hace mal.
Parum veneni non nocet.

Poda tardío, y siembra temprano, cogerás vino y grano.
Matura satio saepe decipit; sera semper mala est.

Por dinero baila el perro.
Pecuniae oboediunt omnia.

Por do fueres, haz como vieres.
Cum fueris Romae, romano vivito more.

Por el fruto se conoce el árbol
Fructibus ipsa suis, quae sit, cognoscitur arbor.

Por el hilo se saca el ovillo.
Ungula testatur pectus generosa leonis.

Por grande lo dicen bueno.
Nullus malus magnus piscis.

Por huir del humo dió en las brasas.
Incidit in Scyllam cupiens vitare Charybdim.

Por la boca se calienta el horno.
Si nil manduces, deserit ossa calor.

Por mejoría mi casa dejaría.
Illic enim patria est, ubi tibi sit bene.
Abdera pulchra teiorum colonia.

Por miedo de pájaros, no dejes de sembrar mijo.
Serere ne debites.

Por mucho madrugar no amanece más temprano.
Canis festinans caecos parit catulos.

Por mucho pan, nunca mal año.
Nulla satietas rerum honestarum.
Bonum est duabus ancoris niti.

Por su mal supo la hormiga volar. / Por su mal le nacieron a la hormiga alas.
Quidquid in altum fortuna tollit ruitura levat.
Superbia Lucifer in Tartara iactus.

Por tomar autos y dar traslados a ninguno han ahorcado.
Dilatio est optimum remedium.

Por tu corazón jugas el ajeno.
Ex tuo ingenio alios iudicas.
De tuo stomacho coniecturam facis.

Porfía mata la caza. / Porfía mata venado, que no largo dardo.
Graeci conando Troia potiti sunt.
Multis ictibus deicitur quercus.

Preso y cautivo no tienen amigo.
Tempora si fuerint nubila, solus eris.

Primero es la camisa que el sayo.
Frons occipite prior.
Tunica est pallio proprior.

Primero se caerá el cielo.
Prius locusta bovem pariet.

Principio quieren las cosas.
Principium omne sequitur.
Principium dimidium esto peris.

Puede darle quince y falta.
Equis albis praecedit.

Puercos con frio y hombres con vino hacen grande ruído.
Vino viros agitant, strepitantes frigora porcos.

Q G

Qual el tiempo, tal el tiento.
Tempora mutantur; mutant tempora mores.

Que quiera, que no quiera.
Velis, nolis.

Queso de ovejas, leche de cabras, y manteca de vacas.
Caseum ovis, capra lac mihi det, et vacca butyrum.

Quien a buen árbol se arrima, buena sombra le cobija.
Adhaerens potenti adversitatem non timet.

Quien a su enemigo popa, a sus manos muere.
Saepe gaudet hostis contemptus triumpho.

Quien a yerro mata a yerro debe morir.
Qui gladium acceperit, gladio peribit.

Quien abrojos sembra, espinas coge.
E squilla non nascitur rosa.

Quien aceite mide, las manos se unta.
Allia quanta terunt retinent mortaria gustum.

Quien acomete vence.
Aspirat primo fortuna labori.

Quien adelante no mira, atrás se queda.
Maiora perdet, qui parva non servavit.
Qui nihil providit, proficit ille nihil.

Quien anda entre la miel, algo se le pega.
Qui picem tetigerit, ab ea inquinabitur.

Quien antes nace, antes pace.
Qui prior est tempore, potior est iure.

Quien bien está, no se mueva.
Cum sis maritimus, ne velis esse terrestris.

Quien bien quiere a Beltrán, bien quiere a su can.
Quisquis amat dominum, diligit et catulum.

Quien bien quiere, tarde olvida.
Verus amor nullum novit habere modum.

Quien bueyes ha perdido, cencerros se le antojan.
Qui amant, ipsi sibi somnia fingunt.

Quien calla otorga.
Qui tacet, consentire videtur.

Quien callió venció, y lo que quiso hizo.
Eximia est virtus praestare silentia rebus.

Quien canta, sus males espanta.
Levant et carmina curas.

Quien come la carne, que roa el hueso.
Faecem bibat qui vinum bibit.

Quien come las maduras, coma las duras.
Faecem bibat, qui vinum bibit.

Quien come y deja, dos veces pone mesa.
Pecunia fragilis est absque peculio.

Quien con lobos anda, a aullar se enseña.
Corrumpunt bonos mores colloquia prava.

Quien da la llaga, da la medicina.
Una manus vobis vulnus opemque feret.

Quien da luego, da dos veces. / Quien da presto, da dos veces.
Bis dat, qui cito dat.

Quien de ajeno se viste, en la calle le desnudan.
Calvus comatus.
Aesopicus graculus.
Aliena ornatus veste nudatus contumeliose abit.
Qui furtim accipit, palam exsolvit.
Res parta furto durabit tempore curto.

Quien de locura enfermó, tarde sanó.
Sero sapit, quem tu desipuisse vides.
Herculeus morbus.

Quien dineros tiene, hace lo que quiere.
Quisquis habet nummos, rerum sibi comparat usus.
Ille agit ad votum, cui multum suppetit aeris.

Quien es ruin en su villa, también lo será en Sevilla.
Caelum, non animum, mutat qui trans mare curit.

¿Quien es tu enemigo? El que es de tu oficio. / ¿Quien es tu enemigo? El de tu oficio.
Figulus figulum odit.
Faber fabro invidet.

Quien escucha, de si oye.
Experta est linguas auris iniqua malas.

Quien escupe al cielo, en el rostro le cae.
In faciem recidit, quidquid in astra iacit.

Quien espera desespera.
Spes anxia mentem extrahit.

Quien feo ama, hermoso le parece.
Quae minime sunt pulchra, ea pulchra videntur amanti.
Suum cuique pulchrum.

Quien fuera de su lugar va a casar, o va engañado, o va a engañar.
Nubere vis apte  Vicino nube marito.

Quien guarda halla.
Qui asservat aliquid, paupertati succurret.
Qui non parcet, mendicabit.

Quien ha oficio, ha beneficio.
Artem quaevis alit terra.

Quien hace un cesto, hará ciento.
Taurum tollet, qui vitulum sustulerit.

Quien hurta a ladrón, gana cien dias de perdón.
Callidus est latro, qui tollit furta latroni.

Quien huye del trabajo, huye del descanso.
Devitat quicumque mollam, fugit ille farinam.

Quien inimigo apoca, a sus manos muere.
Illius occumbet dextra, cui dextra pepercit.

Quien las sabe, las tañe.
Scit bene venator cervis ubi retia tendat.
Tractent fabrilia fabri.

Quien lengua ha, a Roma va.
Tentantes ad Troiam pervenerunt Graeci.
Homini non muto, nihil impervium.
Ignotum facturus iter, si lingua supersit, solus ad Aurorae pergere regna potest.

Quien mal empieza, mal acaba.
Auspiciis res coepta malis, bene cedere nescit.
Mali principii malus exitus.

Quien mal habla, mal oye.
Si quem verbo laedis, laederis et ipse.
Talia dicentur tibi, qualia dixeris ipse.

Quien mal hace, que lo pague.
Auctor criminis det poenas.

Quien mal me quiere, caigase muerto.
Rumpatur quisquis rumpitur invidia.

Quien mal vive, mal muere.
Poscunt infamem turpissima crimina finem.

Quien malas mañas ha, tarde o nunca las perderá.
Quo semel est imbuta recens servabit odorem testa diu.

Quien más tiene, más quiere.
Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit.
Qui multum habet, plus cupit.

Quien mucho abarca, poco aprieta.
Pluribus intentus, minor est ad singula sensus.
Plurima conantes prendere, pauca ferunt.
Duos insequens lepores, neutrum capit.

Quien mucho duerme, poco medra.
Non venit in molli vivida fama toro.

Quien mucho habla, mucho yerra.
Culpantur multum, qui garrula multa loquuntur.
Non est eiusdem multa e oportuna dicere.

Quien no adoba gotera, adobará casa entera.
Pharmaca nascenti sunt adhibenda malo.

Quien no busca a Dios en vida, tema su ira.
Qui spernit legem vita durante supernam, spernitur a summo morte furente Deo.

Quien no cree a buena madre, creerá a mala madrastra.
Qui non vult audire blandientem, audiat obiurgantem.

Quien no habla, Dios no le oye.
Flectitur iratus, voce rogante, Deus.

Quien no pueda andar, que corra.
Destitutus ventis remos adhibe.

Quien no quiere cuando puede, cuando quiere no puede.
Nulli pro libito est unquam concessa potestas.

Quien no sabe del mal, no sabe del bien.
Dulcia non meruit, qui non gustavit amara.

Quien no se aventura, no pasa la mar.
Audaces fortuna iuvat.
Audaces fortuna iuvat, timidosque repellit.
Nihil lucri cepit, qui nulla pericla subivit.

Quien no te conoce, te compre.
Tollat te, qui non novit.

Quien no tiene suegra ni cuñado, es bien casado.
Felix sine socera uxor.

Quien paga lo que debe, sana del mal que tiene.
Debito soluto, tranquilla agitur vita.

Quien poco tiene, poco puede.
Unus vir, nullus vir.

¿Quién pondrá puertas al campo?
Quis vetet apposito lumen de lumine sumi?

Quien presto se determina, presto se arrepiente.
Velox consilium sequitur paenitentia.

Quien promete, en deuda se mete.
Postquam promisimus, necessario reddere debemus.

Quien puede ser libre, no se cautive.
Alterius non sit, qui suus esse potest.

Quien quiere espada sin vuelta, ande sin ella.
Nihil est ab omni parte beatum.

Quien quisiere mula sin tacha, ándese a pie.
Unicuique dedit vitium natura creato.
Nemo nostrum non peccat: homines sumus, non dei.
Nemo sine vitiis nascitur.

Quien quita la ocasión, quita el pecado.
Tolenda mali occasio.
Fugienda est mali occasio.
Flamma fumo est proxima.

Quien recibe, a dar se obliga.
Qui beneficium accipit, libertatem vendit.

Quien ruin pleito tiene, a voces lo mete.
Veritatis simplex oratio.

Quien se levanta tarde, ni oye misa, ni come carne.
Piger ipse sibi obstat.
Omnis piger semper in egestate est.
Diligentia felicitatem parit.

Quien se muda, Dios le ayuda.
Effugiens malum, inveniens bonum.

Quien se pica, ajos ha comido. / Quien se pica, ajos come.
Palma ignem sentit.
Conscius ipse sui, de se putat omnia dici.

Quien solo come su gallo, solo ensille su caballo.
Qui solus comedit, solus sua pondera gestet.

¿Quién te hizo rico? Quien me hizo el pico.
De alieno vivens nunquam egebit.

Quien teme, algo debe.
Crimina quisquis agit, tremebundo pectore vivit.

Quien tiene bien comenzado, tiene medio acabado.
Dimidium facti qui bene coepit habet.

Quien tiene capa luego escapa.
Quisquis habet nummos, secura navigat aura.

Quien tiene cuatro y gasta cinco, no ha menester bolsico.
Messe tua tenus propria vive.

Quien tiene dineros, pinta panderos.
Omnia pecunia fieri possunt.

Quien tiene enemigos, no duerma.
Non capiunt ullos hostilia pectora somnos.

Quien tiene hacienda, que atienda. / Quien tiene tienda, que atienda.
Crescentem sequitur cura pecuniam.

Quien tiene hijo varón, no dé voces al ladrón.
Aspiciat lucem qui vult damnare tenebras.
Qui carpit mores, labe carere debet.

Quien tiene poco, no puede dar mucho.
Parva volucris non ova magna parit.

Quien tiene tejado de vidrio, no tire piedras al de su vecino.
Qui carpit mores, labe carere debet.
Censor omni careat peccato.
Qui alterum incusat probri, eum se ipsum enitere oportet.

Quien todo lo quiere, todo lo pierde.
Qui duos sectatur lepores, neutrum capit.
Camelus desiderans cornua perdidit aures.
Sua multi amittunt cum aliena appetunt.
Non sua si quis avet, mox caret ipse suis.

Quien traza el mal, lo padece.
Ipsum se laedit, alium qui laedere quaerit.

Quien tuvo, retuvo.
Quo semel est imbuta recens servabit odorem testa diu.

Quien viene detrás, cierre la puerta.
Qui postremus abit redeuntibus ostia claudat.
Me mortuo, terra misceatur incendio.

Quien viene no tarda.
Illi parva mora est, qui quavis advenit hora.

Quien yerra y se enmienda, a Dios se encomienda.
Gratuita primus venia dignissimus error.

R G

Rábanos y queso tienen la corte en peso.
Salem et caseum edere.

Ratón que no sabe más que un horado, presto es cazado.
Mus capitur citius, nisi plura formaina quaerit.

Remienda tu sayo, y te durará otro año.
Si vestem repares, longum durabit in annum.

Reniego de cuentas con parientes, ni deudas con ausentes.
Nolo propinquorum rationes, debita nolo tractare absentum, sic erit alma quies.

Reniego de la uva que en agraz madura.
Odi puerulo praecoci sapientia.
Praecox ingenium raro pervenit ad frugem.

Reniego de la viña que torna a ser majuelo.
Bis puer senex.

Reprende vicios ajenos quien está lleno de ellos.
Aliorum medicus, et ipse vulneribus scatet.

Reprender viejo y espulgar vellón, dos necedades son.
Monere senem est mederi mortuo.

Rey y enamorado mal se compadecen.
Non bene conveniunt, neque in una sede morantur maiestas et amor.

Riña por San Juan, paz para todo el año.
Quae modo pugnarunt, iungunt sua rostra columbae.
Amantium irae redintegratio amoris.

Riñen las comadres, descúbrense las verdades.
Furibus pugnantibus furta fiunt palam.

Ruego del rey mandato es.
Qui rogat potentior, rogando cogit.

Ruín con ruín, que así casan en Dueñas.
Aequalem tibi uxorem quaere.

Ruin sea el postrero.
Extremum occupet scabies.

S G

Sabe mas que Merlin.
Vulpe est calidior.

Salamanca a unos sana, y a otros manca.
Si quosdam sanat, quos Salmantica trucidat.

Salió del lodo y cayó en el arroyo.
Incidit in flammas, cupiens vitare favillas.

San Miguel de las uvas, vienes tarde, y poco dura.
Pascha diu optatum transigis una die.

Sano como un pez.
Pice sanior.

Se sustenta del aire, como el camaleón.
Vento vivit.

Si el abad juega a los naipes, ¿qué le queda a los frailes? / Si el abad juega a los naipes ¿qué harán los frailes?
Regis ad exemplum totus componitur orbis.

Si el que bien sirve no medra, el que mal sirve ¿qué espera?
Si praemia desint servienti, quid superest neglegenti?

Si la envidia fuera tiña, cuántos tiñosos habría. / Si la envidia fuera tiña, ¡que de tiñosos hubiera!
Edentulus vescentium dentibus invidet.

Si las píldoras bien supieran, no las doraran por defuera.
Non quia sunt sapidae, pilullas mihi contegit auro.

Si no bebo en la taberna, huélgome en ella.
Gaudeo iuxta poculum.
Semper leontini iuxta pocula.

Si quieres aprender a orar entra en el mar.
Qui vult scire preces aequoris intret aquas.

Si quieres bien casar, casa con tu igual.
Si vis apte nubere, nube pari.

Si quieres buen consejo pídele a hombre viejo.
Mens, ratio, et consilium in senibus est.

Si quieres enfermar, cena y vete a acostar.
Post cenam dormi, si vis aegrotare libenter.

Si quieres holgura, sufre amargura.
Dulcia non meruit, qui non gustavit amara.

Si quieres ser pobre sin sentir, lleva obreros y echate a dormir.
Oculus domini saginat equum.

Si quieres tener buena fama, no te halle el sol en la cama.
Ut famam acquiras, festinus desere lectum.

Si quieres tener enemigos, empresta dineros.
Mutua qui dederat, repetens, sibi comparat hostem.

Si te da el pobre es para que más te tome.
Dat tibi ut accipiat duplicata numismata egenus.
Pauper diviti dans petit.

Siempre el fuego hace agasajo.
Prodest ipse rogus tempus in omne bonus.

Siempre el rabo es malo de desollar.
Detrahitur nusquam cauda pellis ab ima.

Siempre promete en duda, pues a dar nadie te ayuda.
Perplexus sponde, nam solus solvere debes.

Sin comer ni beber no hay placer.
Sine Cerere, et Baccho friget Venus.

Sin espuela ni freno no hay caballo bueno. / Sin espuela y freno, qué caballo hay bueno?
Oderunt peccare boni virtutis amore, oderunt peccare mali formidine poenae.
Arcet poena malos, invitant praemia iustos.

Sobre gustos no hay disputa.
De gustibus non est disputandum.
Trahit sua quemque voluptas.

Sobre un huevo pone la gallina.
Principium omne sequitur.

Soñaba el ciego que vía, y soñaba lo que quería.
Canis dormiens leporis vestigia latrat. / Canis in somnis leporis vestigia latrat.

Soplar y sorber no puede junto ser.
Difficile est sorbere et simul flare.
Nemo cum sarcinis enatat.

Sucedió a pedir de boca.
Noctua volat.

Sufra quien penas tiene, que tras un tiempo outro viene.
Nube solet pulsa candidus ire dies.
Tempora mutantur, et nos mutamur in illis.

T G

También un cabello hace sombra.
Formicae et serpho etiam bilis est.

Tan presto muere el cordero, como el carnero.
Grandia cum minimis mors ferit ense pari.

Tantas veces da la gota en la piedra, que hace mella.
Gutta cavat lapidem, non bis, sed saepe cadendo.

Tanto es el que no sabe, como el que no ve.
Caecus et ignorans passu gradiuntur eadem.

Tanto hace el lobo entre semana, que el día de fiesta no osa aparecer.
Crimina pudorem pariunt.

Tanto tienes, tanto vales.
Forma, genus, probitas, industria, cura valet, in pretio pretium saecula nostra ferunt.

¡Tarde piache! /¡Tarde piaste!
Sero sapiunt Phryges.

Teja de iglesia siempre gutea.
Instilat clero iuges ecclesia nummos.

Teme quien debe.
Fures clamorem timent.

Tiempo y hora no se atan con soga. / Tiempo ni hora no se ata con soga.
Nec quae praeteriit hora redire potest.
Fluit tempus et avidissimos sui deserit.
Nec praeteritum tempus unquam revertitur.

Tiene mas miedo que vergüenza.
Umbram suam metuit.

Tiene ventura quien la procura.
Dii facientes adiuvant.

Tirar cozes contra el aguijón.
Contra stimulum calcitrare.

Tirar la piedra y esconder la mano.
Frigidam aquam suffundere.
Furtim eiaculari lapidem.

Todo acaba, sino el amar a Dios.
Omnia praetereunt praeter amare Deum.

Todo anda al revés.
Currus boves trahit.

Todo lo bueno acaba.
Mors optima rapit, deteriora relinquit.

Todo lo consume el tiempo.
Est nullum, quon non tempore cadat, opus.

Todo lo descubre el tiempo.
Tempus omnia revelat.

Todo lo nuevo place.
Grata novitas.

Todo lo pagará junto.
Vindicta tarda, sed gravis erit.

Todo lo puede el arte.
Arte cadunt turres, arte levatur onus.

Tras un gusto viene un disgusto.
Gaudia perpetuos pariunt mundana dolores.

Tras un mal viene outro mal.
Malis mala succedunt.

Tras un tiempo se sigue otro.
Ver sequitur hiemem.
Tempora temporibus succedunt.

Trasnochar y madrugar no caben en un costal.
Sorbere simul et flare difficile.

Tu, que no puedes, llévame a cuestas.
Capram portare non possum, et imponitis bovem.
Nudo mandas excubias.

U G

Un clavo con otro se saca.
Clavum clavo pellitur.

Un grano no hace granero, pero ayuda al compañero.
Singula non prosunt, quae simul iuncta iuvabunt.

Un perro pequeño da en que entender a un gran puerco.
A cane non magno saepe tenetur aper.

Un solo golpe no derriba un roble.
Graeci conando Troia potiti sunt.
Multis ictibus deicitur quercus.

Un tienpo tras otro viene.
Post naufragium maria tentantur.

Una alma sola ni canta ni llora.
Unus vir, nullus vir.

Una cautela con otra se quiebra.
Fallacia alia aliam trudit.
Artem arte ludere.
Clavum clavo pellere.

Una golondrina no hace verano.
Unica non speciem veris hirundo dedit.
Unus vir, nullus vir.

Una mano lava la otra, y ambas lavan la cara.
Dextra fricat laevam, vultusque fricatur ab illis.
Manus manum fricat.
Manus manum lavat.

Una res mala a todo el rebaño daña.
Una mala pecus inficit omne pecus.
Morbida sola pecus totum corrumpit ovile.

Uñas de gato, y el vestido de beato.
Qui curios simulant, et bacchanalia vivunt.
Introrsus turpis, speciosus pelle decora.

Uno y ninguno, todo es uno.
Unus vir, nullus vir.

Unos levantam la caza y otros la matan.
Alii sementen faciunt, alii metent.

Unos pierden por otros.
Ingratus unus miseris omnibus nocet.
Mendaces faciunt, ut nec vera dicentibus credatur.

Unos tienen la fama y otros cardan la lana.
Alii sementem faciunt, alii metent.

V G

Va el rey adonde puede, y no adonde quiere.
Aulaedus sit, qui citharaedus esse non possit.

Vase el tiempo como el viento.
Tempus it, et tmquam mobilis aura volat.

Vaso malo nunca quiebra.
Malum vas non frangitur.

Venid piando, y volveréis cantando.
Muneribus vel dii capiuntur.

Ventura te dé Dios, hijo, que saber poco te basta.
Fortuna extollet plus quam sapientia natos.
Gutta fortunae prae dolio sapientiae.

Ver y creer, como Santo Tomé.
Ne citissime credas, ni prius finem videas.

Vinole a pedir de boca.
Asinus in palleas incidit.

Vinole Dios a ver.
Deus ex improviso ei apparuit.

Vióse el perro en bragas de cerro, y no conoció a su compañero.
Asperius nihil est humili, consurgit in altum.

Vistan a un palo, y parecerá algo.
Vestis virum facit.

Viva quien vence.
Ad felices inflectere parietem.

Y G

Ya come el pan de los niños.
Pedem alterum in cimba Charontis habet.

Ya el cuervo no há de ser mas negro que las alas.
Non poterit corvus iam plus nigrescere pennis.

Ya en el mar, ya en la tierra, y sin consistencia.
Modo palliatus, modo togatus graditur.

Ya es después.
Sero venisti.

Ya no soy quien ser solía, tengo la sangre fría.
Sanguis habet frigente affatim corpore vires.

Ya que no eres casto, se cauto.
Si non castus, cautus esto.

Z G

Zapato roto o sano, mejor es en el pié que en la mano.
Excipias gelidos penula trita notos.

Zorilla que mucho tarda, caza aguarda.
Vulpes ad venandum moratur.

Zamarra mala, adentro la lana; zamarra buena, la lana hacia fuera.
Baeta tum hieme, tum aestate bona.

Zumba con el desigual en casa, zumbará contigo en la plaza.
Si stulto clam illudas, illudet tibi palam.
Cui plus licet quam par est, plus vult quam licet.
Rustica progenies nescit habere modum.

G

 

* Foram utilizados como textos básicos:

1). o capítulo Adagios Castellanos y Latinos, do livro Arte Explicado y Gramático Perfecto, de Don Marcos Marquez de Medina, editado por Garnier Hermanos, Paris, 1891, páginas 581-613;

2). o capítulo Selectissima Hispano-Latina Adagia, do livro Florilegium Latinum, de Don Juan de Lama, editado por Imprensa de R.Ruiz, Madrid, 1793, páginas 199-237. (Texto digitalizado por Google, consultado na Internet)